De Wet bescherming klokkenluiders: wat is er veranderd en waar op te letten?

De wijziging in de Wet Huis voor klokkenluiders zat eraan te komen, zo schreef CAOP’er Jaap van Dis hier eerder al een blog over. Op 25 januari 2023 is de nieuwe Wet bescherming klokkenluiders actief geworden en zijn melders van vermoedens van misstanden nu beter beschermd.

Marjolein van Dijk vindt de nieuwe wet een verbetering, maar ziet ook uitdagingen: ‘De implementatie van deze nieuwe wet valt of staat met de inbedding in de organisatie. Het vraagt niet alleen om het aanpassen van de bestaande meldregeling, die overigens veel gebruiksvriendelijker voor medewerkers kan worden gemaakt. Het gaat er ook om dat je opnieuw nadenkt over de inrichting van je meldsysteem en nadenkt over de zorg voor melders en betrokkenen. Daarnaast is het belangrijk om het melden van vermoedens van integriteitsschendingen niet te vergeten in je meldregeling. Er zijn al organisaties die dezelfde bescherming bieden aan melders van vermoedens van misstanden als van integriteitschendingen.’

Samen met CAOP-onderzoeker Sean Stevenson heeft Marjolein van Dijk hier een whitepaper over gepubliceerd, onderdeel van een drieluik waarin zij de visie van het CAOP presenteren over sociale veiligheid en wat ervoor nodig is om het te bevorderen op de werkvloer. Het tweede deel uit de drieluik laat zien hoe je sociale veiligheid kunt inbedden in de organisatiestructuur en geeft een overzicht van belangrijke onderdelen in de organisatiestructuur als het gaat om de omgang met melding.

De belangrijkste wijzigingen op een rij

De belangrijkste verschillen tussen de oude Wet Huis voor klokkenluiders en de nieuwe Wet bescherming klokkenluiders zijn:

• Een werkgever met minstens 50 werknemers was al verplicht om een interne meldprocedure voor misstanden in te richten, maar onder de nieuwe wet is het begrip ‘werknemers’ verruimd. Hieronder vallen nu onder andere ook zelfstandigen, vrijwilligers, stagiairs, sollicitanten, aandeelhouders en leveranciers.
• Melders hoeven een misstand niet meer eerst intern te melden en kunnen onder de nieuwe wet een vermeende misstand direct melden bij een externe instantie die hiervoor is aangewezen.
• Er gelden strengere eisen aan de interne meldprocedure die de werkgever moet inrichten. Een werkgever moet met de nieuwe wet vastleggen hoe de interne meldprocedure eruit ziet. Daarnaast moet de werkgever binnen zeven dagen na een melding een ontvangstbevestiging afgeven aan de melder en binnen drie maanden de melder informeren over de eventuele opvolging van zijn melding.
• De bewijslast bij vermeende benadeling na een melding ligt bij de werkgever en niet meer bij de melder. De werkgever moet hierdoor bewijzen dat de benadeling geen verband houdt met de melding.
• Er mag geen zwijgverbod meer worden opgenomen voor melders.
• Meldingen moeten door de werkgever geregistreerd worden in een nog in te richten register. Melders mogen hun vermeende misstand onder de nieuwe wet ook mondeling melden. Ook deze meldingen moet de werkgever registreren.

Robert Hoekstra signaleert dat het voor werkgevers uitdagend zal zijn om bij een vermoeden van benadeling na een melding aan te tonen dat deze geen verband houdt met de melding. ‘Bij soortgelijke wettelijke omkeringen van bewijslast, bijvoorbeeld bij een vermoeden van discriminatie van vrouwen bij zwangerschap, hebben rechters vaak geoordeeld dat de werkgever er niet in was geslaagd dit vermoeden te weerleggen. Voor werkgevers kan het relevant zijn om bij de melding van een vermoeden misstand al een risicoanalyse te doen van de mogelijkheid op benadeling. Het verdient aanbeveling om proactief hierop in te zetten in plaats van reactief.’

Beschermen van melder is belangrijk en nodig

Mark Noort legt uit waarom de Wet bescherming klokkenluiders zo nodig is: ‘Wanneer werknemers vermoedens van misstanden aankaarten, kan dit gunstige informatie verschaffen voor organisaties en voor verbeteringen zorgen. Meestal is dit gemotiveerd vanuit goed werknemerschap, maar mensen met macht binnen organisaties ervaren dit niet altijd zo en zijn niet altijd blij met die intrinsieke motivatie. De reactie op een melding van een misstand kan dan ook heftig en nadelig zijn voor de werknemer die de melding doet en de opvolging is niet altijd doeltreffend. Deze wetswijziging geeft een stok achter deur voor organisaties om veilig en doeltreffend te reageren op signalen.’

‘Beschermen van melders voelt eigenlijk net als een autogordel: het liefst zien we dat werknemers gewoon hun zorgen kunnen bespreken, maar waar dat niet lukt, is het fijn dat er bescherming is’, gaat Mark Noort verder. ‘Deze wet biedt een veel betere autogordel, maar in de praktijk werkt het beter als organisaties goed ‘kunnen rijden’. Het neerzetten van een sociaal veilige cultuur waarin gesprekken makkelijk, vertrouwd en veilig gevoerd kunnen worden: dat heeft een groter effect dan alleen de bescherming van melders.’

Visie van het CAOP: sociale veiligheid en de rol van gedrag

CAOP’ers Marjolein van Dijk en Sean Stevenson hebben de visie van het CAOP gepresenteerd over sociale veiligheid en de rol van gedrag in een eerste artikel uit een drieluik.

Ondersteuning nodig bij implementatie Wet bescherming klokkenluiders?

Het CAOP ondersteunt organisaties in het implementeren van deze nieuwe Wet bescherming klokkenluiders. Adviseurs denken mee over de bestaande infrastructuur, zoals het meldingssysteem en waar verbeteringen mogelijk zijn die aansluiten bij de nieuwe regelgeving. Ook adviseert het CAOP in het gebruiksvriendelijk maken van de meldregeling, zodat het voor medewerkers duidelijk is welke processen in gang worden gezet bij het doen van een melding. Het CAOP biedt ook verschillende trainingen.