Blog Mark Noort, adviseur sociale veiligheid en integriteit bij het CAOP en trainer van de leergang Effectief leidinggeven voor sociale veiligheid

Op 10 mei 1996 vertrokken verschillende klimexpedities vanuit kamp IV met als doel de top van de Mount Everest te bereiken. De leiders van de teams stonden onder stevige druk door sterke onderlinge concurrentie én omdat een journalist meedeed. De teams waren daarom hiërarchisch georganiseerd om duidelijke coördinatie mogelijk te maken, maar dit bleek effectieve communicatie lastig te maken. De expedities liepen vertraging op omdat de voorbereidingen voor een cruciale fase van de beklimming, de Hillary Step, niet goed waren afgestemd. Daarnaast waren klimmers op zichzelf aangewezen door slechte radio’s en was er onvoldoende bewustzijn van de risico’s. Dit resulteerde uiteindelijk in fatale beslissingen, zoals het besluit van meerdere klimmers om door te blijven klimmen naar de top. Toen het weer vervolgens omsloeg, kwamen acht mensen om het leven.

Waarschijnlijk speelde teveel hiërarchie hierin een grote rol. Onderzoek van de Columbia Business School en INSEAD toonde aan dat hiërarchische teams vaker de top bereiken, maar ook meer dodelijke ongelukken hebben tijdens expedities. Leiders van deze teams coördineren bijvoorbeeld beter op hun doelen, maar communiceren minder effectief met hun teams over de risico’s van de beklimming.

Zes lessen over effectief leiderschap op het gebied van sociale veiligheid

Het is voor elke leider belangrijk om een goede balans te vinden tussen coördinatie en communicatie. Zo word je als leider bewust van de risico’s die spelen rond sociale veiligheid. Bergbeklimmers kunnen ons dus veel leren over effectief leiderschap op het gebied van sociale veiligheid. We leren zes lessen die voortkomen uit zowel onderzoek als ervaring.

1. Ken jezelf als leider

Als bergbeklimmer is zelfkennis cruciaal: je maakt veiligere beslissingen als je weet wat je sterke punten, grenzen, dromen en angsten zijn. Dit geldt voor iedere leider. Zelfkennis helpt je weloverwogen beslissingen te nemen, doelen te stellen, je communicatie en leiderschapsstijl aan te passen en je reacties onder druk te begrijpen. Praat met anderen binnen en buiten jouw organisatie om te begrijpen hoe jij als leider in elkaar steekt. Schrijf eens kort op waarom jij doet wat je doet, of welke visie jij nastreeft voor jezelf en je team. Doe een persoonlijkheidstest, volg een leiderschapscursus of laat je coachen. Zo kun je steeds effectiever leidinggeven omdat je jezelf kent. In onze Leergang ‘Effectief leidinggeven voor sociale veiligheid’ kijken we daarom al op de eerste dag naar jouw kernwaarden en hoe deze van invloed zijn op sociale veiligheid.

2. Verminder hiërarchie en bevorder gelijkwaardigheid

Als leider heb je de verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat je team goede prestaties levert, maar je hebt hun inzet en inzichten nodig om dit te bereiken. Bergbeklimmers begrijpen dit ook: het succes van een expeditie hangt af van de samenwerking en bijdragen van het hele team. Net zoals bergbeklimmers verschillende vaardigheden en perspectieven inzetten om de top te bereiken, is het belangrijk om als leider een omgeving te creëren waarin alle medewerkers worden aangemoedigd om hun perspectieven te delen en actief bij te dragen aan het verbeteren van de werkomgeving. Het erkennen en benutten van de kennis en ervaring van je teamleden, ongeacht hun functie of positie, is van onschatbare waarde. Door hier actief op in te zetten en de hiërarchische barrières te doorbreken, ontstaat er een cultuur van openheid waarin ongewenste situaties sneller worden opgemerkt. Vergaderingen kunnen worden gebruikt als een platform om iedereen aan te moedigen om hun perspectieven te delen, waarbij je zelf als laatste je mening geeft om anderen ruimte te geven. Zorg ervoor dat mensen van verschillende niveaus en functies worden uitgenodigd, zodat iedereen betrokken wordt bij het gesprek.

3. Wees voortdurend alert op vervelende situaties

Net zoals ervaren bergbeklimmers voortdurend waakzaam zijn voor gevaarlijke situaties, is het als leider van cruciaal belang om bewust te zijn van het risico op ongewenst gedrag binnen je organisatie. Moedig je werknemers actief aan om hun zorgen te uiten en bied hen de mogelijkheid om te praten met een vertrouwenspersoon. Neem op tijd maatregelen om ongewenst gedrag te voorkomen en zorg ervoor dat je duidelijk communiceert over de stappen die genomen zullen worden wanneer er meldingen of klachten binnenkomen. Ga er niet automatisch vanuit dat werknemers hun zorgen vanzelf met je delen; wees aanwezig op de werkvloer, luister naar wat er speelt en zie zelf wat er gebeurt. Als leidinggevende kun je ook zorgen voor regelmatige trainingen en bewustwordingsprogramma’s, waarbij medewerkers zich bewust worden van ongewenst gedrag en leren hoe ze dit kunnen aanpakken. Zo creëer je een veilige werkomgeving waarin werknemers zich gehoord voelen en waar ongewenst gedrag actief wordt aangepakt.

Lees meer over de visie van het CAOP:

• Sociale veiligheid en de rol van gedrag
• Sociale veiligheid inbedden in de organisatiestructuur

4. Bied helderheid over verwachtingen en rollen

Ervaren bergbeklimmers weten dat het essentieel is dat expeditieleden zich bewust moeten zijn van hun eigen rol en verantwoordelijkheden. Ook als leider is het cruciaal om je teamleden duidelijkheid te bieden over hun rollen en verantwoordelijkheden. Organiseer regelmatig bijeenkomsten waarin je concrete voorbeelden deelt van gewenst en ongewenst gedrag, zodat de verwachtingen tastbaar worden voor je teamleden. Zorg ook voor een gedragscode en richtlijnen die voor iedereen toegankelijk zijn om misverstanden te voorkomen. Benadruk het belang van samenwerking, waarbij elk teamlid zijn specifieke taken vervult om de organisatiedoelen op een sociaal veilige manier te bereiken. Geef regelmatig feedback en erkenning om een gevoel van saamhorigheid en teamgeest te bevorderen. Hierdoor ontstaat vertrouwen en worden nieuwe perspectieven gezien als waardevolle bijdragen aan het gezamenlijke doel van het team. Met deze tastbare aanpak creëer je helderheid en ondersteuning, waardoor je teamleden gemotiveerd zijn om de organisatiedoelen na te streven en bouw je aan een sociaal veilige werkomgeving.

5. Wees flexibel en veerkrachtig in je coördinatie

Bergbeklimmers zorgen voor een goede voorbereiding, met een gepaste uitrusting en kennis over de route. Toch kan een onverwachte weersomslag vragen om een ander plan van aanpak. Als leider is het daarom belangrijk om goed voorbereid te zijn op mogelijke uitdagingen. Houd er rekening mee dat onverwachte veranderingen, zoals nieuwe wetgeving, of incidenten kunnen optreden. Wees flexibel en reageer snel wanneer deze situaties zich voordoen. Roep je team bijeen, brainstorm over nieuwe strategieën en ontwikkel een aangepast plan om je doelen te bereiken. Dit vergt moed en samenwerking, maar het versterkt je team en verbetert de organisatorische respons op ongewenst gedrag. Blijf als leider trouw aan de principes die jij belangrijk vindt en wees bereid om je koers aan te passen, zelfs in onvoorspelbare omstandigheden.

6. Leer, oefen en maak fouten

Voordat bergbeklimmers op expeditie gaan, trainen zij veel. Zo houden zij hun conditie en vaardigheden op peil en kunnen zij in een veilige omgeving leren van hun fouten. Het is eigenlijk best vreemd dat de meeste leiders maar weinig training hebben gehad om leiding te geven. Ook als leider is het namelijk belangrijk om te blijven oefenen zodat je beter in staat bent om je doelen te behalen, terwijl je een veilige werkomgeving behoudt. Zoek dus naar manieren om jezelf aan te scherpen. Bijvoorbeeld door langs te komen bij een Kennisforum sociale veiligheid en Integriteit of je in te schrijven voor de leergang Effectief leidinggeven voor sociale veiligheid.

Een goede leider kan een berg beklimmen

Als leider bevind je je meestal niet in levensbedreigende situaties, maar je wordt wel geconfronteerd met risico’s op ongewenst gedrag in je organisatie. Bergbeklimmers kunnen ons veel leren over effectief leiderschap op het gebied van sociale veiligheid. Enkele belangrijke lessen zijn: ken jezelf als leider, verminder hiërarchie en bevorder gelijkwaardigheid, wees voortdurend alert op vervelende situaties, bied helderheid over verwachtingen en rollen, wees flexibel en veerkrachtig in je coördinatie, en leer, oefen en maak fouten. Zo bouw je als leider aan een sociaal veilige werkomgeving en beklim je een berg zonder ongelukken.