Aukje Nauta legt uit waarom het belangrijk is om aandacht te hebben voor schaamte binnen een organisatie: ‘Schaamte is een morele emotie; het is de discrepantie die we ervaren tussen wie we zijn en wie we zouden moeten zijn. Juist daarom kan schaamte ons vertellen wat we eigenlijk moeten doen. Dit kan spannend zijn, maar als we die hobbel durven nemen, en onze schaamte erkennen en soms zelfs delen, voelen we ons daarna heel vaak bevrijd. Schaamte verdwijnt namelijk zodra we het uiten. Op deze manier werken we aan het verbeteren van onszelf en onze omgeving. Ik vind het daarom helemaal geweldig dat het thema van de Dag van de Integriteit signaalvaardigheid is, omdat schaamte als een signaal kan worden gebruikt. Mits we deze emotie niet wegdrukken.’

Nauta legt uit dat schaamte altijd een rol speelt bij ongewenst en grensoverschrijdend gedrag. ‘Het slachtoffer voelt zich schaamtevol, terwijl de dader zich schaamteloos gedraagt of zijn schaamte overschreeuwt. Omstanders voelen ook schaamte en hebben moeite met ingrijpen. We proberen vaak deze dissonantie te verminderen door niets te doen, maar dit is niet de juiste aanpak. Het is belangrijk om de schaamte onder ogen te zien en te gebruiken als signaal om te begrijpen wat er aan de hand is en wat er moet gebeuren. Het is beter om schaamte te zien als een pareltje en als een geschenk dat er op wijst dat iets anders moet, in plaats van iets lastigs dat je het liefst negeert.’

Een goede balans tussen procedures en gedrag

Integriteit en sociale veiligheid zijn cruciale aspecten voor elke organisatie. Het waarborgen hiervan is geen eenvoudige taak. Volgens Nauta moeten organisaties een goede balans vinden tussen procedures en gedrag om een schaamtevrije en gezonde werkcultuur te creëren. ‘Ik heb het gevoel dat we momenteel een beetje doorschieten. We denken dat als we maar de juiste regelingen hebben, oftewel kunnen afvinken dat we vertrouwenspersonen, commissies en meldpunten hebben, alles wel goed zal komen. Maar waar het eigenlijk om gaat, is dat het een voortdurende taak is voor bestuurders van een organisatie om te zorgen dat incidenten van grensoverschrijdend gedrag niet escaleren tot het punt waarop een feitenonderzoek nodig blijkt. Ik vind dat zo zonde.’

De rol van intervisie bij het creëren van een schaamtevrije cultuur

‘Een van de belangrijkste lessen die organisaties kunnen leren’, vertelt Nauta verder, ‘is dat schaamte een teken kan zijn dat de normen in een organisatie zijn verschoven naar een ongezonde werkcultuur. Schaamte kan daarom dienen als signaal voor organisaties om de gezonde werkcultuur opnieuw te onderzoeken en bespreekbaar te maken. Maar hoe bereik je dit?

Een goed gesprek voeren kan ingewikkeld zijn. Daarom is het vaak nuttig om werkvormen te gebruiken. Ik pleit er daarom voor dat intervisie een vast onderdeel wordt van de werkroutine. Dit is een zeer effectieve en ook nog eens efficiënte manier van leren. Je kunt dilemma’s delen met collega’s of vakgenoten die niet te dicht bij je staan, maar van wie je veel kunt leren. Als iedereen deelneemt aan intervisie, zullen we allemaal beter worden in dialoog en kunnen we bepaalde technieken die we tijdens intervisie hebben geleerd, ook gebruiken tijdens dagelijkse werkoverleggen. Intervisie leert je niet alleen om werkinhoudelijke vraagstukken op te lossen, maar ook om beter te worden in gespreksvaardigheden. Daardoor leren mensen steeds beter hoe ze lastige situaties op een plezierige manier bespreekbaar te maken, en juist dát is de essentie van een schaamtevrije cultuur.’

Dit sluit aan bij de visie van het CAOP: een van de uitgangspunten waarmee sociale veiligheid duurzaam en structureel kan worden ingebed binnen de organisatie, is leervaardigheid. Het bevorderen van sociale veiligheid vraagt om continu leren over wanneer het werkklimaat plezierig of minder plezierig is, en hoe je achterliggende oorzaken van incidenten kunt aanpakken.

Meer informatie over Aukje Nauta en de Dag van de Integriteit

Nauta is spreker, schrijver en psycholoog. Ze schreef het boek ‘Nooit meer doen alsof’, waarin ze vertelt hoe je van je schaamte je kracht kunt maken. ‘Schaamte is niet alleen iets negatiefs, maar kan ook als krachtbron worden ingezet om prettig met elkaar samen te werken.’ Het boek is een combinatie van wetenschappelijk onderzoek, anekdotes en persoonlijke onthullingen over schaamte. Nauta wil mensen ervan bewust maken dat ze zich eigenlijk veel vaker schamen dan ze denken en dat we er met zijn allen nogal onhandig mee omgaan.

Tijdens de Dag van de Integriteit vertelt ze daar meer over en gaat ze dieper in op de relatie tussen schaamte en signaalvaardigheid. ‘In mijn keynote zal ik korte oefeningen verwerken, bijvoorbeeld in tweetallen met elkaar in gesprek gaan om ter plekke te ervaren hoe bevrijdend het kan zijn om over schaamte te praten. Daarnaast hoop ik op een volle zaal met mensen die geïnspireerd raken om op alternatieve manieren aan de slag te gaan. Ik wil mensen stimuleren om verder te denken dan klachtenregelingen en protocollen en om praktische en creatieve oplossingen te bedenken die de hele organisatie kunnen helpen om een open gesprekscultuur te creëren.’

Wil je de Dag van de Integriteit bijwonen? Meld je dan hieronder aan.