Jaarlijks overlijden in Nederland 4100 mensen als gevolg van blootstelling aan belastende factoren op het werk. Het kabinet wil dat niemand meer ziek wordt of overlijdt door slechte arbeidsomstandigheden. Om dit te bereiken leven alle werkgevers, opdrachtgevers en werkenden de Arboregelgeving na. Dit is gebaseerd op de uitkomsten van eerder uitgevoerde analyses en evaluaties van het huidige beleid, gebaseerd op de arbobeleidsagenda uit 2012. Uit de evaluatie van 2019 is gebleken dat de huidige verantwoordelijkheidsverdeling waarbij werkgevers en werknemers gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor de invulling van het arbobeleid, niet genoeg effect heeft gehad. Er wordt te weinig geïnvesteerd in preventie en werkgevers hebben niet altijd voldoende kennis over de Arbowet. Daarnaast zijn werkenden niet altijd in de positie om arbeidsomstandigheden bespreekbaar te maken, vooral arbeidsmigranten en flexwerkers zijn kwetsbaar op de werkvloer. In het algemeen is er in de maatschappij te weinig aandacht voor de waarde van gezond werk.

Doelstellingen Arbobeleid komende jaren

De Arbovisie 2040 is in de basis nog steeds gebouwd op dezelfde waarden. De werkgever is vanuit zijn of haar zorgplicht verantwoordelijk voor een veilige en gezonde werkomgeving. Werkenden dienen zich op hun beurt te houden aan de regels voor veilig en gezond werken. Wel vraagt de nieuwe ambitie en missie om een veel stevigere invulling van deze verantwoordelijkheid, en een veel betere naleving van de regels en consequenties wanneer de regels niet worden nageleefd. Het kabinet gaat tot 2040 extra inzetten op drie actielijnen met bijbehorende doelstellingen. Dit zijn de actielijnen:

1: Preventie, ontwerpen en ontwikkelen Arbobeleid:

Elke werkgever in Nederland investeert in preventie door het voorkomen en anders zo kort mogelijk laten duren van ziekte en uitval door werk. Dit moet gebeuren door introductie van financiële prikkels die investeringen in preventie stimuleren, maar ook negatief uitpakken wanneer dit niet gebeurt. De overheid wil onderzoek doen naar effectieve positieve (preventiebudget) en negatieve financiële prikkels (waaronder boetes).

2: Uitvoering van Arbobeleid en de Arbocyclus op de werkvloer:

De waarde van gezond en veilig werk moet centraal worden gesteld op de werkvloer. In cultuur en gedrag, in betrokkenheid van de werkenden bij het Arbobeleid, en in het afvlakken van taal- en cultuurbarrières bij communicatie over gezond en veilig werken.

3: De verantwoordelijkheid van werkgevers en opdrachtgevers – als ze werken in een keten – moet beter worden geregeld:

Werkgevers en opdrachtgevers moeten gezamenlijk werken en duidelijke voorlichting ontvangen over de belangrijkste verplichtingen in de Arbowet- en regelgeving, inclusief preventiemaatregelen. Werkgevers stellen hun preventiemaatregelen geregeld bij, mede aan de hand van een lerende arbobeleidscyclus (‘preventie-cyclus’) met regelmatige monitoring.

Eerste reactie thema’s Arbovisie 2040

Daarnaast moeten zzp’ers beter worden beschermd. Ook worden ontwikkelingen in arbeidsmigratie, individualisering, digitalisering en kunstmatige intelligentie, globalisering en arbeidskrapte kort onder de loep genomen. Wat zijn de eerste reacties op de Arbovisie 2040? ‘Het is goed dat de overheid werkt aan oplossingsrichtingen en alle ontwikkelingen die genoemd worden zijn belangrijk. Ook klimaatverandering en vergrijzing (vanaf 2026 zal het arbeidsaanbod stagneren of dalen, door onder andere de combinatie werk en mantelzorg) zijn grote thema’s,’ zegt Van Goethem. ‘Maar het is van groot belang dat alle stakeholders hier preventief en structureel bij betrokken worden. Zo kan er meer gezocht worden naar oplossingen die in de praktijk ook goed werken. Het lijkt er nu meer op dat volgens de Arbovisie 2040 de overheid aangezet wordt tot investeren in reactieve maatregelen. Of dit ook echt zoden aan de dijk gaat zetten, vraag ik me af.’

Winst te halen in preventie: verlagen stress en agressiebeleid

Investeren in preventie is essentieel, vervolgt Van Goethem. ‘Daar is veel winst te behalen. Als je bijvoorbeeld kijkt naar verzuim: dat kun je aan de voorkant eerder en beter aanpakken. Dat zou enorm schelen. Werkdruk en agressie zijn grote veroorzakers van verzuim. Werken aan stress-verlagende oplossingen en goed agressiebeleid, is dus belangrijk.’ Werkgevers en opdrachtgevers, de overheid zelf dus ook, investeren gemiddeld te weinig in preventie en het benoemen van de risico’s. Wat maakt het makkelijker om dit wél te doen? ‘De gezamenlijke stakeholders zouden meer kunnen investeren in het organiseren van meer klankbordgroepen per arbeidsrisico, of thema per branche, om zo meer inzicht op te doen en info op te halen van de vloer. Het is belangrijk om dáár de dialoog aan te gaan en te luisteren naar de medewerkers,’ zegt Van Goethem. ‘Met de Arbocommissies in de zorg worden deze klankbordgroepen nu al georganiseerd en daar wordt interessante informatie opgehaald. Ook komen op deze manier de dilemma’s van de diverse organisaties binnen de branche in zicht.’

Niet top-down beleid afdwingen

‘De ontwikkelingen die de overheid benoemt zijn allemaal belangrijk. Omdat het onzeker is hoe de geschetste ontwikkelingen precies zullen verlopen, is het essentieel dat de stakeholders alles nauwgezet blijven volgen en vooral gaan werken aan een toekomstbestendig arbobeleid, waarbij we niet alleen inspelen op de kansen en risico’s die deze met zich meebrengen, maar vooral gezamenlijk optrekken en zoeken naar oplossingsrichtingen die werken. Naar mijn mening is een strengere handhaving en het verhogen van repressieve maatregelen om zo de wet af te dwingen (top-down beleid) geen goede oplossing, maar moeten we het meer zoeken in het opzetten van klankbordgroepen per arbeidsrisico. Zo kunnen we met deskundigen en medewerkers op de werkvloer samen zoeken naar oplossingen die in de praktijk ook echt werken (bottom-up beleid).’