Blog Patrick Banis

Dat er nu dingen misgaan, is niet verrassend. In tijden van een ernstige crisis wordt altijd duidelijk dat een systeem mankementen heeft en daarmee ontstaat urgentie en dus ruimte voor vernieuwing. Zo kan er uit een crisis iets goeds ontstaan. Vanuit de economische crisis in de jaren ‘30 en de Tweede Wereldoorlog die daarop volgde, ontstond de behoefte aan een goed stelsel in de sociale zekerheid, goede arbeidsverhoudingen, en een overheid de samen met sociale partners stuurt op vertrouwen, begrip en stijgende welvaart. Dat is één op één met elkaar verbonden: zonder massawerkloosheid in de jaren ‘30 hadden we nu geen bijstand en WW, om het kort door de bocht te zeggen.

Regie overheid verdwenen

Eigenlijk zien we nu weer dat deze crisis blootlegt wat er mis is met onze samenleving. Na jaren van decentralisaties, terugtrekkende overheid en marktwerking in de publieke sector, blijkt dat de regie verdwenen is. Onduidelijk is wie nu verantwoordelijk is voor het vaccineren in een verpleeghuis, de regionale samenwerking tussen scholen en de veiligheid in de regio. In tijden van voorspoed is dat al een probleem, maar nu is het een ramp. Daarom vraagt eigenlijk iedereen weer om regie van het kabinet. Dat betekent een herziening van het systeem. Niet dat de decentralisaties ongedaan gemaakt moeten worden en alles weer naar Den Haag moet. Maar er is wel weer regie nodig van de centrale overheid. Wát er moet gebeuren, zou door de overheid bepaald moeten worden en organisaties kunnen dan bepalen hóe dat gebeurt.

Maatschappelijke opgave centraal

Centrale regie vraagt een radicale verandering in de opstelling van de overheid. Maar deze verandering zit er al wel een tijd aan te komen. De marktwerking maakte dat burgers ineens klanten werden van het ziekenhuis en de school een bedrijf. Maar ziekenhuizen en scholen hebben helemaal geen klanten en zijn geen bedrijf. Laat de Albert Heijns van deze wereld maar klantbeleid voeren inclusief bonuskaart. Maar ziekenhuizen en zorginstellingen helpen burgers met gezondheidsproblemen, en scholen helpen kinderen te leren en zich te ontwikkelen. Het zijn maatschappelijke instellingen, betaald door ons allemaal, met een maatschappelijke opgave.

Ook de overheid zelf is geen bedrijf en daar zou ook de maatschappelijke opgave centraal moeten staan. Dan staat de burger weer op nummer één en komt de menselijke maat weer terug. Dat lijkt me dé manier om te zorgen voor meer vertrouwen in de overheid en het wantrouwen weg te nemen. Nu is het systeem te veel leidend geworden. Met als gevolg ingewikkelde websites, en formulieren die voor mensen met een gemiddeld taalniveau al lastig te begrijpen zijn, laat staan voor de twee miljoen Nederlanders met laaggeletterdheid.

Opnieuw vertrouwen winnen

Alleen door de dienstverlening anders te organiseren, kun je de burger weer centraal stellen en luisteren naar wat die echt nodig heeft. En door net zo’n omslag kan de zorg de patiënt weer centraal stellen en het onderwijs de leerling of de student. Ik besef dat dit een stevige opgave is die veel tijd gaat kosten. Maar deze verandering is wel nodig, zoals in de huidige crisis duidelijk wordt. De pandemie is de aanleiding van waaruit we stapje voor stapje kunnen bouwen aan verbetering. Op weg naar nieuw vertrouwen in de overheid. Want zoals we allemaal weten, komt vertrouwen te voet, maar het gaat te paard.