Bestuurlijke integriteit en sociale veiligheid staan al jaren hoog op de politieke agenda. Zijn deze twee punten niet op orde? Dan kan het de oorzaak zijn van het disfunctioneren van bestuurders of ambtenaren. Vanwege de publieke functie die de organisatie heeft, kun je je geen fouten permitteren. Helemaal nu in een tijd waarin sociale veiligheid en integriteit actueler zijn dan ooit. Het kan zelfs het vertrouwen in bijvoorbeeld de overheid of een gemeente maken of breken.

Interactie tussen ambtenaren en bestuurders

Er staat vaak spanning op de interactie tussen ambtenaren en bestuurders, geeft Hans Groot aan: ‘Ambtenaren voelen zich soms vakinhoudelijk superieur tegenover wethouders. En wethouders zijn op hun beurt ambitieus en willen in relatief korte tijd doelen behalen die hen zijn opgelegd vanuit de politiek. De ambtenaar moet in de ogen van de wethouder uitvoeren wat hij of zij zegt. Er wordt loyaliteit verwacht. Daarbij komt dat wethouders niet de direct leidinggevende zijn van de ambtenaren en hebben zo geen zeggenschap over het functioneren en het takenpakket van de ambtenaren.’

Hans Groot haalt een voorbeeld aan: ‘Ik heb wel eens gezien dat een wethouder wilde dat een andere ambtenaar aan een specifiek project ging werken. De leidinggevende van die ambtenaar was een zzp’er en wilde geen gehoor geven aan het verzoek van de wethouder, omdat hij over het functioneren en takenpakket van de ambtenaar ging. De wethouder antwoordde daarop met het verkapte dreigement dat hij over de externe budgetten ging en gaf daarmee aan dat hij bij machte was om de leidinggevende te ontslaan.’

Macht corrumpeert

Mensen moeten plezierig met elkaar kunnen werken. Soms gaat dit goed mis. ‘Je kunt de raarste experimenten uithalen, maar zelfs een klein beetje macht corrumpeert. Het zit kennelijk in de menselijke omgang’, volgens Hans Groot. ‘Natuurlijk zijn er ook bestuurders die het beste in ambtenaren naar boven halen op harmonieuze wijze. Maar ik zie vaak genoeg dat het niet lukt.’ Ter illustratie benoemt Hans Groot een aantal zaken waar het goed mis is gegaan.

Hoe creëer je tegenspraak?

Om tegenspraak te creëren, is een goede sfeer nodig, legt Hans Groot uit: ‘Je moet er voor zorgen dat iedereen alles durft te zeggen. Mensen moeten veilig kunnen melden en klagen op een manier dat ze zich gehoord voelen. Daarnaast moeten er fatsoenlijke procedures zijn.’ Hans Groot geeft aan dat je sociale veiligheid op het werk alleen maar vanuit de top kunt aanpakken. ‘De vuistregel bij het Rijk is: vijf meldingen per 1.000 ambtenaren per jaar. Het gaat dan om ongewenst gedrag of integriteitsschendingen. Als de beleidsmakers van een Raad van Bestuur geen meldingen ontvangen, is dit slecht nieuws. Zij zijn verantwoordelijk. Je wilt echt geen tweede John de Mol zijn. Je moet het goed organiseren.’

Van kwetsbare naar weerbare ambtenaren

Hans Groot is een enorme fan van ambtenaren. Volgens hem moeten ze constant op het schild gehesen worden. ‘Het zijn monopolisten, het publiek is afhankelijk van ambtenaren. Helaas wordt er vrij gemakkelijk op ze neergekeken. Je moet ze meer waarderen voor hun werk. Als ambtenaren zich zelfverzekerd voelen, stappen ze eerder naar een collega om aan te geven dat ze iets niet goed hebben gedaan. Zorg voor een bespreekcultuur in plaats van een afrekencultuur.’

Dag van de Integriteit

Op de Dag van de Integriteit, dat plaatsvindt op donderdag 29 september, gaan Hans Groot, Hans van der Pas (burgemeester Rhenen) en Nicolien Badura (gemeente Rotterdam) met elkaar in gesprek tijdens de deelsessie Sociale veiligheid van bestuurders en ambtenaren: hoe ga jij de uitdagingen aan? ‘Hopelijk zorgt de sessie ervoor dat deelnemers echt stappen gaan maken, want we moeten echt aan de bak. Integriteitszorg moet onderdeel zijn van de normale bedrijfsvoering. Nu is het nog te veel incidentgedreven’, zegt Hans Groot, ‘onderken de gevaren dat het kan botsen en organiseer het zo dat er ruimte is om het op te lossen.’

Wil je de sessie van Hans Groot niet missen tijdens de Dag van de Integriteit? Meld je dan aan met onderstaande knop. Je vindt hier ook meer informatie over het verdere programma.