Martin Sommer: ‘Zelfgenoegzaamheid Nederland verstoort open blik op arbeidsmarkt’

Blog Martin Sommer

Hoe kan het toch dat Nederland telkens weer zwelgt in zijn eigen uitzonderlijkheid? Om dan daarna keer op keer de put te moeten dempen, of met hangende pootjes te moeten erkennen dat we niets beter zijn dan de rest? Onlangs weer met corona – wij hadden de intelligente lockdown, dus de rest had een dommere lockdown. Toen kwam de tweede golf en bleken de ziekenhuizen niets groter geworden dan tijdens de eerste, en sindsdien heb ik de premier ook niet meer over onze fantastische intelligentie gehoord.

De arbeidsmarkt is net zo’n voorbeeld. Zelf ben ik sinds jaar en dag een gelukkige loonslaaf. In de jaren ‘80 kon ik, met meer geluk dan wijsheid, beginnen als journalist. Na een stotterend begin, werk ik sinds 1987 bij dezelfde baas. Veel van mijn vrienden begonnen toen al voor zichzelf – voor mijn soort (studie geschiedenis) was er destijds al weinig emplooi. Ze begonnen schrijfbureautjes of maakten op bestelling herdenkingsboeken. Sommigen waren heel succesvol, met al snel tien man in dienst. Anderen bleven krabbelaars. Het heette nog niet flexwerk en ook geen zzp. Om de waarheid te zeggen was ik nooit jaloers, al begreep ik ook van officiële zijde dat mijn manier van doen niet de toekomst had. Een vaste baan voor het leven was ouderwets, saai en burgerlijk. Alleen de Archie Bunkers ambieerden zoiets nog. Paul Schnabel van het SCP zei ons dat we van baanzekerheid gingen naar werkzekerheid. Schnabel kon het niet alleen mooi zeggen, hij was ook de goeroe van de overheidsideologie.

Flexwerken in het buitenland

In de jaren ‘90 nam het uitzendwerk een geweldige vlucht. Nederland werd gidsland, groeide als kool, kreeg ook het poldermodel waar het buitenland jaloers op was. Niet dan? Ikzelf werd in 1997 correspondent voor mijn krant in Frankrijk en stelde tot mijn verbazing vast dat ze in Parijs helemaal niet jaloers waren. Ze haalden hun neus op voor onze flexibiliteit. Het woord neoliberalisme bestond ook nog niet, maar ze vonden tijdelijk werk een vorm van angelsaksische uitbuiting. Ik lachte in mijn vuistje. Kijk die Fransen met hun 9% werkloosheid en hun onwrikbare levensstijl van twee uur lunchen met wijn tussen de middag – dat wordt nooit wat. In diezelfde periode was Engeland inderdaad helemaal flex geworden onder Thatcher en Blair, en wie beide landen bezocht, moest erkennen dat Frankrijk er veel beter bij lag, de parken verzorgd, de lonen hoger en de uitkeringen ook.

Flexwerken in Nederland

Maar wij waren Nederland, wij waren de besten. In voetbal, wielrennen en schaatsen. Wij houden gewoon op met aardgas, en die flexmarkt zouden wij uiteraard ook beter regelen. Dat klopte inderdaad, voor de werkgevers werd flex nog flexer, aangezien zij hardnekkig klaagden dat ontslag in dit land bijna onmogelijk was en de lasten ondraaglijk. Die onmogelijkheid van ontslag bleek tijdens de eurocrisis van 2009 geweldig mee te vallen. Om wat te noemen: de hele bouw stond op straat en kon zich later als flexkracht weer laten inhuren. Wel goedkoper natuurlijk, en graag je busje zelf betalen, net als je verzekeringen. Het hele bedrijfsleven kreeg een zogenaamde flexibele schil. Handig, tamelijk onopgemerkt, maar bij mijn eigen krant zie ik de naargeestige tweedeling die dat teweeg heeft gebracht. De ouderwetse helft met vaste betrekking wordt jaloers bekeken en andersom is die ouderwetse helft zelf angstig om zelf flexibele schil te worden. Werknemers hebben geen gezamenlijk belang meer, wat ook al in het voordeel van de bazen werkt. Die geest ging nooit meer in de fles.

Flexibel ontslag

Tot overmaat van ramp kwam ook het flexibele ontslag voor afzonderlijke gevallen tot stand. Ik heb daarvan recentelijk in mijn omgeving twee voorbeelden meegemaakt. Mijn ogen zijn geopend over het Nederlandse zelfbeeld dat we zo sociaal met elkaar omgaan – ook dat is vooral Nederlandse zelfgenoegzaamheid. In beide gevallen gaf de rechter de werkgever ongelijk. De overtreding van de werknemer was niet ernstig genoeg om ontslag te rechtvaardigen. Toch moesten ze allebei vertrekken, oordeelde dezelfde rechter, wegens verstoorde arbeidsrelatie. De advocaat van de baas had gezocht naar voorbeelden om het onmogelijke karakter van de betrokkenen te onderstrepen – en ik verzeker u dat dat zelfs bij u zal lukken. Ontslagen dus, met de habbekrats van € 32.500 die in dit regime transitievergoeding heet. Daar sta je dan, in de wereld van Paul Schnabel, op je 52ste op straat. Ze kunnen nog met hun auto voor de Uber beginnen, of pizza’s rondbrengen op de fiets.

Commissie Borstlap

Flexwerk is inderdaad de nieuwe sociale kwestie, dat ben ik hartelijk met Hans Borstlap eens. Er is wel een groot verschil met de oude sociale kwestie van een dikke eeuw geleden. Niet alleen is nu de arbeidspositie van de werknemer willens en wetens verslechterd, er werd bovendien bij gedacht en ook uitgedragen dat dit het ei van Columbus was – in ieders belang. Als we nou in Nederland eens zouden beginnen op te houden met die betweterige zelfgenoegzaamheid, dan zou dat in elk geval voor de open blik op allerlei vraagstukken al enorm schelen.

Webinar met Hans Borstlap en Farid Azarkan

Frénk van der Linden is de presentator van de gratis webinar Op weg naar de verkiezingen op 23 november. Hij leidt het gesprek tussen de gasten Hans Borstlap, Farid Azarkan en Desiree Curfs. Ook Jaap Uijlenbroek en Marianne van den Anker zijn te zien in de uitzending. Schrijf je dan in met onderstaande knop.

Meer blogs van Martin Sommer

Lees ook de blog van Martin Sommer over de herwaardering van de overheid.