‘De normalisering lijkt redelijk geruisloos te gaan verlopen’

‘De normalisering lijkt redelijk geruisloos te gaan verlopen’, verwacht hoogleraar Barend Barentsen. ‘Veel van het grote regelwerk is gebeurd.’ De grootste overheidssectoren zijn in de loop van 2018 – 2019 tot een cao gekomen. De Rijks-cao is er alleen nog niet als wettekst, die van de provincies wel. Van de VNG-cao is afgelopen oktober de eindversie geformuleerd en de waterschappen waren er vorig jaar al uit.

Van de gemeente-cao mogen de vier grote steden, die nu ook al een aparte positie hebben, een eigen variant vormgeven. ‘Een vuiltje in gemeenteland zijn de gemeenschappelijke regelingen, maar die cao is er begin december, heb ik begrepen. Daar komt een aparte werkgeversvereniging voor en inhoudelijk is er waarschijnlijk weinig verschil met de gemeente-cao.’ Wel is het de vraag of alle werkgevers erin slagen tijdig lid te worden. ‘Sommige gemeenschappelijke regelingen omvatten dertig gemeenten, waarvan alle B en W’s eerst moeten tekenen.’

Veiligheidsregio’s en Wnra

Voor de 25 veiligheidsregio’s is nog niets geregeld. Barentsen: ‘Het idee is dat die in 2021 alsnog genormaliseerd worden. Het argument voor wel of niet normaliseren was: in één huis gelden dezelfde arbeidsvoorwaarden. Daarom zijn bij de politie executieve medewerkers uitgesloten. Net als bij defensie.’

Hij noemt met een kwinkslag nog een tweede argument: ‘In de loop van 2019 heeft men ontdekt dat een veiligheidsregio, wil die niet failliet gaan aan de brandweer, beter nog niet kan normaliseren, want in het civiele arbeidsrecht is het fenomeen ‘oproepcontract’ maar beperkt geldig. Zodra brandweerlieden langer dan zes maanden werkzaam zijn, moet je hen gaan betalen, ongeacht of ze in actie komen of niet. Vandaar dat de veiligheidsregio’s zijn uitgezonderd. Met als uitzondering op die uitzondering de ambulances, want die hebben al een cao die lijkt op die van private ambulances.’

Incorporatiebeding

Moet iedereen zich aan die cao’s houden? Voor nieuw personeel hebben de meeste overheidsorganisaties een incorporatiebeding opgenomen, maar dat zegt niets over de zittende medewerkers, bij het Rijk ruim 120.000. Onder hen tekent zich een groep ‘weigerambtenaren’ af, weet Barentsen. Reden is het ontslag van rechtswege op pensioendatum. Door het pensioenakkoord is de AOW-leeftijd, die zou stijgen, in 2020 bevroren. Een aantal rijksambtenaren moet daardoor eerder stoppen dan gedacht. ‘Houd je cao dan maar, zeggen zij.’

Voor vakbondsleden is de cao bindend, maar niet voor niet‐leden en leden van een niet-mee-onderhandelende bond. Anderzijds is er een categorie rijksambtenaren die wettelijke aan de cao zijn gebonden, zoals zbo’s, de rechterlijke macht en UWV. ‘Dezelfde groep die in de ARAR de rijksrechtspositie toch al volgde. Op hen is de algemeen verbindendverklaring van toepassing.’ De VNG heeft de gemeente-cao al eerder aangemeld voor deze avv. ‘Om concurrerende tussen werkgevers te voorkomen.’ Bij Rijk, provincies en waterschappen speelt dit niet.

Loonontwikkeling in cao’s

Stijgen de lonen? Dat is altijd het eerste wat iedereen over een nieuwe cao wil weten, zegt Wilco Brinkman. De projectleider Werk en technologie bij het CAOP heeft alle overheids-cao’s beknopt geanalyseerd. In de vier die dit jaar ‘echt’ zijn afgesloten − in chronologische volgorde die van defensie, gemeenten, provincies en waterschappen − is een loonstijging van ruim 3 procent afgesproken. Hoe recenter de cao hoe hoger. ‘De gemiddelde loonstijging in alle cao’s was in 2018 2,4 en in 2019 2,8 procent. Daarmee loopt de publieke sector in de pas met de marktsector. Voor de Rijks‐cao verwacht ik dezelfde loonontwikkeling.’

In het onderwijs bemoeilijken de acties de voortgang en afsluiting van cao’s. Voor het primair onderwijs zijn de onderhandelingen gestopt en in het voortgezet onderwijs vond in september pas het eerste overleg plaats. De onderzoeksinstituten zijn wel bijna klaar en de universiteits‐cao loopt tot eind 2020.

Standaard-cao

Opvallend noemt Brinkman dat gemeenten, provincies en waterschappen een standaard-cao kennen, waarvan individuele werkgevers niet mogen afwijken. ‘Dat zie je in de marktsector zelden. Ik vraag mij af of het in sommige gevallen niet interessanter zou zijn, ook om de regionale arbeidsmarkt beter te laten werken, om regionale afspraken rondom arbeidsvoorwaardenvorming te kiezen.’ Ook viel hem de trend op dat er veel cao‐afspraken worden gemaakt over duurzame inzetbaarheid, flexibele werknemers en externe inzetbaarheid. Verder staat in alle cao’s het ‘vakbondstientje’, een bijdrage per werknemer van de werkgever aan de vakbond voor hun werk als cao-partner. ‘Daaraan zie je dat het echte cao’s zijn.’

GOR Rijk en toekomst medezeggenschap

‘Waar zien jullie kansen en bedreigingen voor overleg in medezeggenschapsland?’, vraagt hoogleraar Jaap Uijlenbroek aan Marc Allessie, interim-directeur Ambtenaar en Organisatie bij het ministerie van BZK, en Johan Remmits, voorzitter van de Groepsondernemingsraad (GOR) Rijk. ‘Bedreigingen kun je ook als kansen zien’, antwoordt de laatste. ‘Bonden, werkgever en medezeggenschap gaan elkaar in het kader van de Wnra vaak vinden. Dat biedt kansen om de samenwerking te versterken.’

Op welke terreinen? ‘Naast arbeidsvoorwaarden is er een grijs gebied van onderwerpen die aan de cao-tafel worden meegenomen, maar ook bij de medezeggenschap op tafel kunnen komen. Bijvoorbeeld veiligheid, ook sociale veiligheid, kunnen we binnen de driehoek intensiever bespreken’, vindt Remmits. Ook Allessie ziet kansen: ‘Met een cao die ook in markt gebruikelijk is, is het interessant om te kijken hoe andere sectoren dingen geregeld en georganiseerd hebben, welke thema’s daar spelen. Wellicht kunnen we daarvan leren, erop inspelen en met betrokken partijen, zowel aan de cao-tafel als met de GOR Rijk, afspraken erover maken. We staan aan het begin van een gezamenlijke zoektocht.’

Contact met achterban

Beiden vinden het belangrijk dat ze een zo groot mogelijke achterban representeren. Hoe weten ze wat daar leeft? ‘Er is voortdurend contact tussen werkgever en medezeggenschap. Wat hebben interdepartementale commissies op hun agenda staan, wat komt in welke laag ter tafel? We spreken ook met departementale OR’s, organiseren de jaarlijkse medezeggenschapsdag. Maar we kunnen niet alles weten’, bekent Allessie.

Met zo veel medewerkers is dat ook een illusie, zegt Remmits. Maar in de informele sfeer komen problemen en oplossingsrichtingen ter sprake. Het ‘Weekbericht’ wordt steeds wijder verspreid en geeft reacties uit het hele land. Ook heeft de GOR Rijk in 2018 een symposium en dit jaar een werkconferentie georganiseerd. ‘Door het land in te gaan, horen wij over de werkelijke zorgen op de werkvloer. Dat wordt erg gewaardeerd en roept om een vervolg.’

Allessie: ‘Ook wij gaan het land in. Daar komen we soms interessante organisaties tegen, waarmee we structureel contact willen hebben. Bijvoorbeeld Futur, het netwerk voor jonge ambtenaren, die zich nauwelijks vertegenwoordigd voelen door bestaande structuren.’ Werkgever en medezeggenschap zeggen toe hierbij samen te gaan optrekken.

‘Jullie zijn een heel positief duo. Aan bedreigingen zijn we niet eens toegekomen’, besluit Uijlenbroek.

Rustige jaarwisseling

Daarna vat Barend Barentsen de middag samen: ‘Het valt op dat de overlegpartners het roerend eens zijn. We zien lok-cao’s een klein beetje terug in de genormaliseerde sectoren in de vorm van een bovengemiddelde loonontwikkeling. En met de Wnra verandert in feite niks. Kortom, we gaan een rustige jaarwisseling tegemoet.’