Troonrede 2022: te weinig aandacht voor arbeidsmarkt van de toekomst

Blog Ruud van der Aa en Wilco Brinkman

De arbeidsmarkt is volgens de troonrede cruciaal voor de toekomstige inrichting van Nederland, zowel in economisch, sociaal als in ecologisch opzicht. Wat dit concreet inhoudt, zal de komende jaren duidelijk moeten worden. Nu is al wel duidelijk dat voor onze klimaattransitie veel technisch personeel nodig is. Personeel dat er onvoldoende is. Ook veel andere maatschappelijke sectoren hebben met dit probleem te maken, zoals de zorg, het onderwijs, de politie, defensie en de belastingdienst. In deze sectoren liggen belangrijke uitdagingen, die alleen opgelost kunnen worden met voldoende goed opgeleid personeel.

Meer aandacht voor goed werkgeverschap

In de troonrede staat dat goed werkgeverschap loont. De Sociaal-Economische Raad (SER) benadrukte onlangs hetzelfde in het rapport Arbeidsmarkt-problematiek maatschappelijke sectoren. De SER pleit onder andere voor goede loopbaanmogelijkheden, een inclusieve bedrijfscultuur, ruimte voor opleidingen, meer zeggenschap over het eigen werk én een goed salaris.

Goed werkgeverschap is essentieel op een krappe arbeidsmarkt. Bij goed werkgeverschap zorg je ervoor dat werkenden grip houden op hun werk en regelmogelijkheden hebben om hun werk zoveel mogelijk naar eigen inzicht in te richten en uit te voeren. Dit voorkomt stress én het vermindert het risico op uitval. Op een krappe arbeidsmarkt kan de werkdruk namelijk hoog oplopen. Je moet voorkomen dat werkenden uitvallen. Dan zijn we nog verder van huis.

Naar een inclusieve arbeidsmarkt

Een goed functionerende arbeidsmarkt is een arbeidsmarkt die inclusief is. Een arbeidsmarkt die ruimte geeft aan alle mensen die willen werken en hun talenten willen ontplooien. Er moet aandacht zijn voor het onbenut arbeidspotentieel van mensen die nu nog ‘langs de kant staan’. Maar er moet ook aandacht zijn voor bijvoorbeeld vluchtelingen of statushouders. Hoe lang kunnen we het ons nog permitteren om deze groepen buiten de arbeidsmarkt te houden? Kunnen we niet creatiever kijken naar functies en het organiseren van werk? Zijn bijvoorbeeld diplomavereisten nodig voor alle werkzaamheden in een functie of kunnen we een deel afsplitsen voor mensen met minder kwalificaties? Er zijn in de praktijk al goede voorbeelden van job crafting (de functie zo aanpassen dat die beter aansluit bij de medewerker) en job carving (deeltaken van verschillende functies samenvoegen tot een nieuwe baan).

Als we het over een inclusieve arbeidsmarkt en goed werkgeverschap hebben, kunnen we ook denken aan arbeidsmigranten. De positie van deze groep is, zoals al eerder bleek uit het rapport van het aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten, in meerdere opzichten problematisch te noemen. De troonrede verwees hiernaar. Als reactie op het rapport riep het kabinet alle betrokken partijen op om de aanbevelingen van het Aanjaagteam op te volgen. Het Rijk, gemeenten, provincies en sociale partners zijn daar gezamenlijk verantwoordelijk voor.

Gratis kinderopvang

Kenmerkend voor de Nederlandse arbeidsmarkt, is dat een relatief groot aantal mensen in deeltijd werkt. Om te stimuleren dat zij meer uren gaan maken, worden in de loop van deze kabinetsperiode de kosten voor kinderopvang voor alle werkende ouders bijna geheel vergoed. Dat klinkt mooi. Maar ook hier lijken de personeelstekorten weer een belemmerende factor. Er is nu immers al een groot tekort aan medewerkers bij de kinderopvang. Hoe kan de sector dan straks de extra vraag naar kinderopvang aan? Of zouden slimme combinaties tussen scholen en kinderopvang, zoals een integraal kindcentrum (IKC), misschien kunnen helpen?

Commissie-Borstlap en commissie-Bakker

In de troonrede stelt het kabinet dat een vaste baan de norm moet zijn. Het kabinet werkt daarom, in lijn met de adviezen van de commissie-Borstlap, aan een nieuwe balans tussen vaste en flexibele contracten. Volgens de SER is een vast contract gerechtvaardigd als er sprake is van structureel werk.

De adviezen van de commissie-Borstlap kunnen zeker helpen de arbeidsmarkt beter te laten functioneren. Al eerder, in 2008, kwam de commissie-Bakker met adviezen voor een goed werkende arbeidsmarkt. De commissie adviseerde onder andere om het voor deeltijdwerkers aantrekkelijker te maken meer te gaan werken.

Structurele bezinning gewenst

Het zijn goede oplossingsrichtingen, maar voor het oplossen van de personeelstekorten op de arbeidsmarkt is er geen ei van Columbus. Toch moet er iets gebeuren. Wanneer het land soms letterlijk vastloopt vanwege tekorten en tekortkomingen op de arbeidsmarkt, is een meer structurele bezinning op de arbeidsmarkt van de toekomst gepast. De vele adviezen die er nu liggen zijn daarvoor een goed vertrekpunt, maar zouden in meer samenhang aan kracht kunnen winnen. Het zou daarom goed zijn als het kabinet vanuit die adviezen komt tot een structurele integrale aanpak voor de arbeidsmarkt van morgen.