Het is opvallend dat de afgelopen weken zowel Doekle Terpstra als Jeroen Dijsselbloem met een noodkreet kwam om het echt eens anders te gaan doen in de zorg en het onderwijs. Terpstra pleitte voor het opheffen van zijn commissie Werken in de zorg (ingesteld door het ministerie van VWS). Alle oplossingen zijn al bedacht, zei hij, maar er gebeurt te weinig mee. Het is nu tijd om iets te gaan doen. Zijn kritiek is dat zorginstellingen te weinig samenwerken en te veel voor eigen succes gaan, alsof ze bedrijven zijn die met elkaar moeten concurreren. Dit schaadt het publieke belang van goede en betaalbare zorg en kan dus beter en slimmer. Daarnaast verlaten veel nieuwe medewerkers de zorg binnen twee jaar wegens gebrek aan goede begeleiding en slecht HRM-beleid.

Concurrentie past niet bij publieke taak

Jeroen Dijsselbloem heeft een boek geschreven over zijn onderwijsfamilie. Daarin geeft hij ook een analyse van het onderwijs en dan met name van de dalende kwaliteit de afgelopen decennia. Als voorzitter van de commissie die in 2008 rapporteerde over de grote stelselwijzigingen, schreef hij al dat de overheid moet gaan over wat er nodig is (zoals het curriculum of de kwaliteit van leraren) en de scholen over hoe dat in de praktijk vorm krijgt. Over dat laatste gaat Den Haag niet.

Dijsselbloem constateert nu dat de kwaliteit van het onderwijs er de afgelopen jaren niet beter op is geworden. Ook ziet hij dat scholen, net als zorginstellingen, slecht samenwerken en elkaar soms als concurrent zien. Dat past niet bij de publieke taak die het onderwijs heeft en vraagt stevige regie van de overheid, aldus Dijsselbloem. Daarnaast moet de kwaliteit van leraren en hun salaris omhoog.

Waarom samenwerken nodig is

Opvallend dus dat er in korte tijd twee prominenten pleiten voor meer samenwerking, meer regie vanuit Den Haag en kwaliteitsverbetering om mensen vast te houden in zorg en onderwijs. Nu weten we allemaal dat samenwerken ingewikkeld is, maar het blijft gek dat het slecht lukt. De laatste kabinetten hebben ingezet op minder centraal en meer naar de regio. Je zou denken dat er dan automatisch meer regionale samenwerking ontstaat. Maar dat lukt dus slecht, terwijl het wel nodig is om het arbeidsmarkttekort op te lossen. Want scholen en zorginstellingen zijn beter in staat mensen te werven en vast te houden als ze gezamenlijk innoveren (om kosten te delen), als ze bepaalde onderwijssoorten en zorgspecialisaties slim organiseren, en aantrekkelijk worden als werkgever door samen goed HRM-beleid te ontwikkelen en uit te voeren. En dat betekent ook: echt openstaan voor mensen uit andere sectoren en hen de juiste begeleiding bieden.

Meer regie vanuit de overheid onontkoombaar

Met meer regie vanuit Den Haag kun je ervoor zorgen dat het wat en hoe goed geregeld is. Niet iedereen zal het leuk vinden dat de overheid weer een grotere rol krijgt, maar het lijkt mij onontkoombaar. De nood zal nog wel hoger worden, want de komende jaren zijn er alleen maar meer mensen nodig in de zorg, en ook in het onderwijs blijft het aantal vacatures oplopen. Dus, overheid, maak beleid om scholen en zorginstellingen beter te laten samenwerken, maar laat dan die scholen en instellingen wel zelf de precieze invulling van de maatregelen bedenken. Hopelijk voorkomen we daarmee het beroemde gezegde van Jacobse en van Es uit de jaren ’80: ‘samen voor je eigen ‘.