Wat is de impact van de coronacrisis op de arbeidsmarkt?

Tijdens de webinarreeks wordt aan de hand van de vier A’s (arbeidsverhoudingen, arbeidsvoorwaarden, arbeidsomstandigheden en arbeidsinhoud) over de coronacrisis heen gekeken om te beoordelen hoe groot de impact van de coronacrisis is op onze manier van werken. Omdat de arbeidsmarkt geldt als overkoepelend thema ten opzichte van deze vier A’s, stond deze centraal tijdens de eerste webinar.

Geluiden uit de media

Gespreksleider Frénk van der Linden opende het gesprek met een aantal opvallende citaten uit de media. Zo noemde Piet Fortuin van vakbond CNV in de Volkskrant het loslaten van de ontslagboete als steunmaatregel van het kabinet een ‘clusterbom voor de verhoudingen op de arbeidsmarkt’. Hoogleraar arbeidsmarkt Ton Wilthagen benoemt juist iets positiefs aan de crisis: ‘De overheid heeft tijdenlang geprobeerd om met campagnes de waardering voor zorgberoepen te verhogen en dat is nooit echt gelukt. Maar nu door het coronavirus lukt dat wel degelijk.’ Hans Borstlap, hij leidde voor de uitbraak van het coronavirus de Commissie Regulering van werk, zegt: ‘Op macabere wijze wordt nu zichtbaar wat werkelijk mis is in onze samenleving op het gebied van waardering voor onder andere zorgberoepen.’

Slim omgaan met oplopende werkloosheid

Ruud van der Aa is als onderzoekscoördinator bij het CAOP goed op de hoogte van relevante statistieken over de huidige stand van de arbeidsmarkt. ‘Er zijn heel veel onzekerheden: we weten niet hoe lang het vaccin nog uitblijft, wat het effect is van contactbeperkende maatregelen en hoe groot het herstelvermogen van bedrijven is. Tegelijkertijd zien we wel op de arbeidsmarkt duidelijke signalen: vacatures lopen terug en de werkloosheid loopt op. De crisis raakt werkgevers, werknemers en de overheid. Het steunpakket van de overheid is gericht op het behoud van werk en het behoud van inkomen, en dat is natuurlijk heel mooi, maar nu komen we in een tweede fase. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid neemt zich voor om voorwaarden te stellen aan een nieuw financieel steunpakket in plaats van dit onvoorwaardelijk te verstrekken. Deze voorwaarden zullen bijvoorbeeld gericht zijn op de bedrijfscontinuïteit en werkgelegenheid. Dat biedt kansen voor sectoren die met personeelstekorten kampen. Er komen namelijk veel mensen beschikbaar op de arbeidsmarkt die kunnen overstappen naar andere sectoren.’

De tijd tussen voor en na de coronacrisis nuttig besteden

‘Waar Ruud van der Aa het macro-economische beeld duidelijk schetst, wil ik me meer richten op het individuele niveau’, aldus Marjolein ten Hoonte. Zij heeft als directeur arbeidsmarkt van Randstad Groep Nederland een goede kijk op de ontwikkelingen van de arbeidsmarkt. ‘Waar we voor de coronacrisis dachten dat we veilig waren, zien we nu dat ons werk blijvend veranderd kan zijn. Het werk wat je twee maanden geleden achterliet, is niet meer hetzelfde werk als je gewend bent. Het feit dat de overheid vooral systematisch tegen de coronamaterie aankijkt, bedreigt mogelijk de leefwereld van velen. De vraag is dus op welke manier we ons voorbereiden op dat werk dat er na deze coronacrisis zal zijn en wat we moeten leren om dat werk goed uit te voeren. Het goede nieuws is dat de arbeidsmarkt op den duur weer net zo krap zal zijn als vóór de coronacrisis. Maar de tijd die daartussen ligt hebben we met elkaar heel nuttig te gebruiken. Het gaat over ons. Het gaat over mensen die werken. Bij vorige crises hebben we gezien dat mensen zich wel laten opleiden, maar vooral in de sector waar ze al actief zijn. Terwijl het nu de tijd is om je op te leiden voor een overstap naar een andere sector om interessant te blijven op de arbeidsmarkt.’

Beloon informeel leren

Tijdens de webinar stelden deelnemers vragen aan Ruud van der Aa en Marjolein ten Hoonte. Een van die vragen gaat over het leerbudget: waarom heb je een leerbudget nodig als je elke dag al leert op je werk? Daar is toch geen budget voor nodig? Marjolein reageert: ‘Het leuke is dat door de huidige omstandigheden mensen nu heel veel leren doordat taken verruimd worden en mensen thuis moeten werken. We moeten bewust zijn van het feit dat 80% van wat wij leren eigenlijk door ons werk komt en op ons werk plaatsvindt. Niet iedereen wil weer terug naar school. Als we dat op een goede en modernere manier kunnen organiseren, is ervaring verzilveren in mijn ogen heel erg belangrijk.’ Ruud van der Aa beaamt het beeld dat Marjolein ten Hoonte schetst en wijst op de belangrijke rol van assessmentbureaus die de werkervaring van werkenden inzichtelijk maken en zorgen voor certificaten of diploma’s.

Hoe vergroten werknemers hun arbeidswaarde?

‘Werk is de poort naar alles’, zo stelt Marjolein ten Hoonte, ‘niet alleen naar inkomen, maar ook naar ontwikkeling, connectie met je netwerk en sociale contacten. Behoud van werk is dus belangrijk. Maar er zijn natuurlijk bedrijven die omvallen door de crisis. Op welke manier kunnen mensen zich dan niet vervelend voelen en het gevoel hebben dat ze in een diepe WW-put vallen? Hoe kun je mensen het gevoel geven dat dit een transitie is naar iets anders? In die transitie kan de werknemer iets doen waardoor hij zijn arbeidswaarde verhoogt. Het is een manier om aangesloten te blijven op de arbeidsmarkt. Zoek naar een vorm om je te blijven ontwikkelen en niet stil te zitten.’

Welke ontwikkelingen zetten na de crisis door?

Vanuit het digitale publiek wordt de vraag gesteld: welke ontwikkelingen zetten na de crisis door? Ruud van der Aa reageert: ‘Het Centraal Planbureau (CPB) heeft een aantal scenario’s doorgerekend. Welk scenario straks van toepassing is, is hoogst onduidelijk want dat is van veel factoren afhankelijk. Als er een vaccin komt, kan de arbeidsmarkt zich snel herstellen maar zal een deel van de veranderingen blijvend zijn. Denk bijvoorbeeld aan andersoortige dienstverlening en een andere manier van het organiseren van werk, zoals het op afstand werken wat we nu allemaal doen. Dat vraagt wel wat van mensen. Hoe snel kunnen zij zich bepaalde vaardigheden eigen maken waarmee ze die nieuwe werkvormen aankunnen?’

Overstappen naar andere sectoren

Er ontstaat een discussie tussen Ruud van der Aa en Marjolein ten Hoonte over hoe je mensen bewust maakt van de waarde van een overstap naar een andere sector en hoe je het makkelijker maakt om over te stappen naar een andere sector. Diploma’s moeten niet meer alleen maatgevend zijn, zo oppert Ruud, flexwerk moet minder flex worden, en vast werk moet minder vast worden. Marjolein ten Hoonte vult aan dat de overheid voorheen de werknemer beloonde die lang bij een werkgever bleef zitten, omdat het goed was voor de WW-uitkering. Nu wordt er juist van werknemers gevraagd om zich klaar te maken voor een overstap naar een andere sector. Er wordt een andere mindset gevraagd. Tot slot geeft Marjolein ten Hoonte aan dat ze graag zou zien dat een contractvorm niet de zekerheid van het behoud van werk bepaalt.

Uitslagen polls

Tijdens de webinar vulden de deelnemers een aantal polls in over de invloed van de crisis op hun organisatie. In de afbeeldingen hieronder vind je de uitslag per poll. Ruud van der Aa zegt hierover het volgende:

‘De coronacrisis lijkt van invloed op de toekomstige vraag naar personeel. Terwijl ongeveer de helft van de respondenten aangeeft dat de coronacrisis geen invloed heeft op het werven van nieuw personeel, geeft 40% te kennen dat hun organisatie als gevolg van de coronacrisis terughoudend is geworden met het aannemen van nieuw personeel. Daarmee worden de kansen op het vinden van een nieuwe baan voor werkzoekenden dus ook kleiner.

Hoewel de oplopende werkloosheid het aanbod van werkzoekenden vergroot, verwacht vooralsnog slechts een derde deel van de respondenten dat het voor hun organisatie daarmee makkelijker wordt om aan nieuw personeel te komen. Veel respondenten hebben hierover op het moment van de enquête geen mening.

De verwachting dat de coronacrisis leidt tot meer vraag naar personeel met gespecialiseerde ict-kennis en vaardigheden, onder andere als gevolg van meer thuiswerken, lijkt vooralsnog geen realiteit. Wel geeft twee derde van de respondenten aan dat de coronacrisis tot een heel andere behoefte aan kennis en vaardigheden leidt bij het zittende personeel. Een voorlopige conclusie lijkt dan ook dat de coronacrisis meer impact heeft op de inzet en bijscholingsbehoefte van het zittende personeel, en minder op het werven van nieuw personeel.’

Antwoord op gestelde vragen

Er werden tijdens de webinar veel vragen gesteld door het digitale publiek. Een aantal vragen is behandeld tijdens het gesprek tussen Ruud van der Aa en Marjolein ten Hoonte, maar niet alle vragen kwamen aan bod. De antwoorden op de vragen die niet aan bod kwamen, worden gepubliceerd in een ander artikel. Houd de website van het CAOP in de gaten, of schrijf je in voor de nieuwsbrief (zie onderaan de pagina).

Schrijf je in voor de volgende webinar

Dinsdag 26 mei is de volgende webinar in de serie Hoe werken we na de crisis? Deze keer staat het thema arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaarden centraal. Bijzonder hoogleraar Marc van der Meer en Patrick Banis, directeur van het CAOP, gaan onder leiding van Frénk van der Linden met elkaar in gesprek hierover. Wil jij hieraan deelnemen?