Sociale innovatie: Met serious games maatschappelijke vraagstukken behapbaar maken

Met een sociaal innovatieve aanpak helpen wij onze opdrachtgevers om samen met directe betrokkenen tot vernieuwende oplossingen te komen die impact maken op mensen, organisaties en systemen. Daarbij ontwikkelt CAOP regelmatig serious games om ingewikkelde maatschappelijke onderwerpen concreet te maken. Dit zijn speelse gespreksvormen en spellen die mensen uitnodigen om zich in een situatie te verplaatsen, keuzes te maken en samen te reflecteren.

Nadenken over de praktische realiteit

‘Een serious game is een manier om een gesprek te faciliteren,’ vertelt Nina Sandford, sociaal ontwerper bij CAOP. ‘Het is een leuke manier om een gesprek aan te wakkeren en deelnemers (bewoners, cliënten, beleidsmakers, onderzoekers en experts) te dwingen om na te denken over de praktische realiteit, in plaats van te blijven hangen in mooie idealen. Wat zijn de praktische behoeften?’

Een voorbeeld is het spel Buurtgenoten, een bordspel ontwikkeld voor Drentse zorgorganisaties. De spelers kiezen een personage en vormen samen een gemeenschap in een fictieve buurt. Ze starten hun route over het spelbord elk vanuit hun ‘eigen huis’. Onderweg komen ze langs verschillende uitdagingen, waarvoor ze vanuit hun personage een oplossing zoeken met hulp van de rest van de buurt. De uitdagingen gaan niet alleen over gezondheid en ouderenzorg, maar over alle thema’s die in een buurt kunnen spelen, zoals vergroening, sociale contacten en fijn wonen. Elk bordspel heeft ook een paar lege kaarten waarop lokale uitdagingen toegevoegd kunnen worden.

Aan tafel ontstaat een gesprek over de kracht van de buurt. Als speler stap je uit je persoonlijke perspectief en vervul je je rol binnen de fictieve buurt ‘Nieuwerveld’. Dit zet aan tot nadenken over de eigen gemeenschap. Hoe ziet een zorgzame samenleving er in jouw buurt eigenlijk uit? Eenmaal bij het eindpunt bespreken de spelers hun ideeën voor concrete stappen en acties in de praktijk; in hun buurt, organisatie of persoonlijk leven.

Palliatieve zorg en Cluedo

Voor een ander project, over palliatieve zorg, kozen Nina en haar collega’s voor een heel andere vorm: een variant op Cluedo. De aanleiding: veel professionals ervaarden dat er al jaren werd gesproken over meer menselijkheid in de palliatieve zorg, maar dat dit nauwelijks concreet werd. Door deelnemers in de rol van detective te zetten, onderzochten ze stap voor stap hoe een patiënt in een bepaalde situatie terecht was gekomen. Hoe kon het dat deze persoon nu op dit punt is beland? Hoe is het zo ver gekomen?

‘Eén van de deelnemers, een ervaringsdeskundige in de palliatieve zorg of een mantelzorger, speelde mee als ‘spion’,’ vertelt Nina. ‘Met een lange trenchcoat liep ze langs de groepjes met voornamelijk zorgprofessionals en ambtenaren, luisterde mee en prikte door vage beloftes of aannames heen. Omdat het onderdeel van het spel was, werd dit niet als aanstootgevend ervaren. Je hebt dan als ervaringsdeskundige echt invloed op het gesprek.’

De kracht van serious games is de flexibiliteit: een spel kan groot worden opgezet, met meerdere teams, maar ook klein en intiem. Soms gaat het om een nieuwe manier om beleid te toetsen of ideeën op te halen, soms om het doorbreken van een taboe. Zo ontwikkelt CAOP op dit moment een kaartspel voor gemeenten over het invoelbaar maken van leven met geldzorgen.

Waarom is een serious game een goede methode?

Serious games zijn méér dan een creatieve werkvorm. Ze werken juist omdat ze grote en soms gevoelige thema’s behapbaar en doorvoelbaar maken. Bijvoorbeeld zo:

• Complexe thema’s concreet maken
  Een groot onderwerp – zoals de toekomst van ouderenzorg of de inrichting van onderwijs – kan abstract en overweldigend zijn. Door deelnemers in een (fictief) scenario te plaatsen en voor concrete keuzes te stellen, wordt het onderwerp tastbaar en bespreekbaar.

• Een alternatieve realiteit schetsen
  Spellen nodigen uit om van een afstand naar de eigen situatie te kijken. ‘Het helpt enorm om deelnemers in een fictieve wereld te zetten,’ legt Nina uit. ‘Daardoor durf je andere dingen te zeggen, krijg je nieuwe perspectieven en kun je eerlijker zijn over wat wel of niet werkt.’

• Een aantrekkelijke aanleiding
  Waar een informatiebijeenkomst soms als saai of beladen wordt ervaren, heeft een spel een uitnodigende en gezellige associatie. Dat verlaagt de drempel om deel te nemen, ook bij thema’s die gevoelig liggen of weerstand oproepen.

• Gelijkwaardigheid creëren
  In een spel weten alle deelnemers evenveel. Kennis, status of positie binnen de organisatie spelen geen rol, waardoor een buurtbewoner of cliënt net zo goed kan meepraten als een bestuurder of beleidsmaker.

• Inzetbaar bij serieuze of ‘saaie’ onderwerpen
  Zelfs onderwerpen die lastig te bespreken zijn – zoals roosters of personeelsplanning – krijgen een nieuwe dynamiek. Nina: ‘Juist bij zulke thema’s zie je hoe goed zo’n spel kan werken. Mensen gaan op een andere manier met elkaar in gesprek.’

Resultaat: serious games brengen mensen samen

De serious games brengen mensen samen die elkaar normaal gesproken niet snel spreken: beleidsmakers, professionals, inwoners, leerlingen, bestuurders of familieleden. Ze zorgen voor verrassende gesprekken, meer wederzijds begrip en een concreter beeld van wat er speelt. Organisaties gebruiken de spellen bovendien vaak nog jarenlang als gespreksstarter.

CAOP ontwikkelt games van A tot Z

CAOP begeleidt het hele proces bij game ontwikkeling: van verkennend onderzoek en het ophalen van verhalen tot het ontwerp en de uitvoering van de spellen. Ook  levert CAOP  de eindanalyse van de gesprekken of trainen we  medewerkers om zelf spelbegeleider te worden. De kracht zit in de combinatie van sociaal-innovatief ontwerp, procesbegeleiding en onderzoek. Soms ligt er al een bepaalde spelvorm, die dan in korte tijd kan worden omgeschreven voor een andere opdrachtgever.

Nina: ‘We starten onderzoekend, wat is hier nodig? Al onze spellen zijn gemaakt in heel nauwe samenwerking met mensen die heel dicht op het vraagstuk staan. In dat proces zijn wij degenen die alle betrokkenen begeleiden en aanvoelen wat er nodig is. En wel op een veilige en waardevolle manier. Zo sturen en voeden we de groep.’

Adviseur Maatschappelijke Vernieuwing Emma Steenbergen en sociaal ontwerper Nina Sandford, CAOP-experts op het gebied van sociale innovatie, procesbegeleiding en spelontwerp, waren bij de serious games betrokken.

Wat klanten zeggen

Opdrachtgevers waarderen dat de spellen altijd op maat zijn gemaakt en dat ze zichzelf en hun organisatie erin herkennen. ‘Het grootste compliment is dat mensen zeggen: de toon van dit spel klopt helemaal. Het voelt alsof wij het zelf hebben gemaakt,’ zegt Nina.

De spellen leveren niet alleen nieuwe inzichten en betere gesprekken op, maar ook nieuwe energie binnen de organisatie, trots en zichtbaarheid. Sommige spellen, zoals bordspellen, kun je gewoon meenemen en laten zien. Organisaties gebruiken ze in de communicatie naar buiten en merken dat de aanpak deelnemers echt raakt.

‘Spelers zeggen vaak: dit hadden al mijn collega’s zo kunnen zeggen. Dan weet je dat je iets heel authentieks en waardevols hebt gemaakt.’

Ook een serious game inzetten?

Adviseur Maatschappelijke Vernieuwing Emma Steenbergen en sociaal ontwerper Nina Sandford, CAOP-experts op het gebied van sociale innovatie, procesbegeleiding en spelontwerp, waren bij de serious games betrokken. Een serious game inzetten bij jouw organisatie, of in jouw buurt? Benieuwd naar de mogelijkheden? Wij komen graag met je in contact.