Wanneer schakel je het SIPA in?
Het SIPA staat klaar voor commissarissen van de Koning, burgemeesters en voorzitters van waterschappen die signalen ontvangen van mogelijke integriteitsschendingen door politieke ambtsdragers. Dit kunnen bestuurders zijn, zoals wethouders of leden van het dagelijks bestuur, maar ook volksvertegenwoordigers, zoals Statenleden of raadsleden. Vanaf het eerste signaal van een mogelijke schending kan het SIPA worden ingeschakeld voor advies of begeleiding. Het SIPA helpt bij het aanpakken van vermoedens van integriteitsschendingen, het bepalen van een zorgvuldige aanpak voor integriteitsonderzoeken en biedt algemene voorlichting over integriteitsvraagstukken. SIPA doet zelf geen onderzoek en kan juist daarom onafhankelijk adviseren.
‘Bestuurders zijn niet zomaar naar huis te sturen én extra kwetsbaar’
Hans Groot is namens CAOP adviseur van het Steunpunt Integriteitsonderzoek Politieke Ambtsdragers en expert op het gebied van sociale veiligheid en integriteit. Hij legt uit waarom het moeilijk is om een klacht in te dienen over een ambtsbestuurder. ‘Een wethouder is een bestuurder, een raadslid is een volksvertegenwoordiger. Beiden zijn politieke ambtsdragers. De commissaris van de Koning gaat over de integriteit van de burgemeester. Omdat een raadslid is gekozen, kun je die zomaar niet naar huis sturen. Alleen de raad als geheel kan een wethouder naar huis sturen. Er is bovendien geen werkgeversgezag over een raadslid. Anderzijds staan al deze bestuurders in the picture, wat ze dan juist weer kwetsbaar maakt. Toevallig vandaag kwam een uitspraak van de Hoge Raad waaruit blijkt dat je niet zomaar een wethouder mag beschuldigen. Vrijheid van meningsuiting is daarvoor niet genoeg. De klacht moet echt wat om het lijf hebben. Dit omdat ambtsdragers juist zo kwetsbaar is voor ongefundeerde beslissingen, omdat ze bekende figuren zijn. Bovendien zijn zulke uitingen over bestuurders al snel politiek geladen.’
Wat is een integriteitsschending?
Een integriteitsschending is een gedraging die in strijd is met het handelen als een ‘goed bestuurder’ of ‘goed volksvertegenwoordiger’. Dit kan variëren van strafbare feiten, zoals diefstal of verduistering, tot schendingen van geschreven of ongeschreven gedragsregels. Voorbeelden zijn:
- Financieel misbruik, zoals onrechtmatig gebruik van publieke middelen;
- Ongewenst gedrag, zoals discriminatie, pesten of grof taalgebruik;
- Lekken van vertrouwelijke informatie of bewust achterhouden van essentiële informatie;
- Omkoping of misbruik van positie voor persoonlijke voordelen.
Hans: ‘SIPA is ongeveer tachtig keer per jaar in de weer. Ik kan wel een paar voorbeelden geven. Denk aan de wethouder die ambtenaren onder druk zet om zijn eigen vergunning met voorrang te behandelen. Of raadsleden die elkaar beschimpen en beschuldigen. Een burgemeester die een geheime relatie heeft met de gemeentesecretaris, of een raadslid die illegaal woont. Of een wethouder die strafrechtelijk vervolgd wordt vanwege het werk dat hij deed vóórdat hij wethouder werd. Er zijn al heel wat situaties de revue gepasseerd.’
Bij twijfel over het verschil tussen een functioneringsprobleem en een integriteitsschending kan het SIPA helpen dit onderscheid helder te maken.
Hoe werkt het SIPA?
Het SIPA is in 2015 opgericht door het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en heeft sindsdien een betrouwbare reputatie opgebouwd in het ondersteunen van bestuurders bij integriteitsvraagstukken. Het steunpunt werkt onafhankelijk en behandelt alle gedeelde informatie strikt vertrouwelijk.
Wanneer een melding binnenkomt, wordt de burgemeester, commissaris van de Koning of voorzitter van het waterschap als bestuurlijk verantwoordelijke op de hoogte gesteld. Soms gebeurt dit anoniem, maar ondertekende meldingen of meerdere meldingen over dezelfde kwestie kunnen een sterker signaal afgeven en beter onderzocht worden. Bij het eerste contact controleert het SIPA de identiteit van de adviesaanvrager en bespreekt de casus in algemene termen om te bepalen of ondersteuning mogelijk is. Als dit het geval is, volgt een persoonlijk adviestraject, telefonisch of op locatie, afhankelijk van de gevoeligheid van de kwestie. Vervolgens adviseert het SIPA over de aanpak van het onderzoek en biedt praktische ondersteuning.
Onderzoek naar politiek ambtsdrager extreem gevoelig
Onderzoek naar een politiek ambtsdrager is niet zozeer anders dan andere onderzoeken, zegt Hans. ‘Maar het ligt extreem gevoelig. Neem de uitspraak over oud-Kamervoorzitter Khadija Arib. Het is moeilijk om een afweging te maken tussen de belangen van melders en die van de beschuldigden. Arib beschouwt het als een politieke afrekening, de rechter vindt dat ze dat niet heeft kunnen hardmaken. Een SIPA-adviseur moet dus verstand hebben van bestuurlijke integriteit, kennis hebben van integriteitsonderzoek, politiek sensitief zijn en de setup van het lokaal bestuur kennen. Zo ook de actoren die daarin functioneren.’
Het SIPA is ook partner van Netwerk Weerbaar Bestuur. ‘Samen zetten we ons in voor een weerbaar bestuur waarin politieke ambtsdragers hun ambt veilig en zonder druk uit kunnen oefenen.’
Meer weten?
De missie van CAOP is helder: de publieke sector versterken en helpen omgaan met maatschappelijke uitdagingen. We doen onderzoek en ondersteunen verschillende leerstoelen. Daarnaast zetten wij ons in voor een sterk openbaar bestuur. Dit doen we mede door het onderbrengen en steunen van onafhankelijke commissies en steunpunten zoals het SIPA. Door integriteitskwesties op een transparante en zorgvuldige manier te behandelen, draagt het SIPA bij aan het vertrouwen in het openbaar bestuur.
Meer weten over SIPA? In de Wegwijzer Vermoeden integriteitsschending politieke ambtsdragers lees je welke formele stappen je als verantwoordelijke voor integriteitsbeleid hebt te nemen.
