Op weg naar een nieuw sociaal contract

Blog Patrick Banis

In de jaren ’80 was er een hoog begrotingstekort. Door de hoge rente was geld duur. Ook waren er veel werklozen. In het akkoord van Wassenaar kwamen vakbonden en werkgevers tot een nieuwe aanpak: matiging van de lonen in ruil voor arbeidstijdverkorting. Dat had een positief effect op de economie. Sindsdien zijn veel meer mensen (vooral vrouwen) gaan werken, arbeid is relatief goedkoper geworden door de loonmatiging en de rentestand is erg laag door toedoen van centrale banken. We hebben geprofiteerd van bescheiden loonsverhogingen en het grotere potentieel voor de arbeidsmarkt.

Wat is er nodig om de arbeidsproductiviteit te laten groeien?

Inmiddels zijn we veertig jaar verder. De arbeidsproductiviteit stijgt nauwelijks meer; volgens het CBS was er het afgelopen decennium een marginale groei. Dat komt onder meer door technologische innovaties. We hebben echter wel groei nodig om onze welvaart op peil te houden, zodat bijvoorbeeld de zorg en de AOW betaalbaar blijven. Momenteel is arbeid schaars: er zijn meer vacatures dan werkzoekenden. Het zou volgens het marktmechanisme logisch zijn om arbeid dan duurder te maken. Door een krap aanbod stijgen de prijzen, dat leert iedereen in een economieles op school.

Werkgeversvereniging AWVN kwam op haar jaarcongres met het voorstel om ‘meer mensen naar de arbeidsmarkt te geleiden en meer uren werken aantrekkelijker te maken, óók financieel’. Een terechte oproep, maar dat is nog niet zo eenvoudig. Het betekent bijvoorbeeld dat we moeten zorgen voor goedkopere kinderopvang en goede dagarrangementen voor kinderen, zodat ouders echt minder in deeltijd gaan werken. Ook zou werken meer moeten lonen bij lage inkomens. Nu is dat vaak niet het geval als je afhankelijk bent van toeslagen. Bovendien is er nog een wereld te winnen op het gebied van preventie en gezondheid. Met minder ziekteverzuim en uitval heb je immers ook meer productieve uren. En naar mijn idee moeten we ook eens goed kijken naar nachtarbeid. Zoals bekend is dat niet goed voor de gezondheid, dus kan dat niet wat minder? Uiteraard gaat het werk in de zorg en bij de politie altijd door. Maar er is ook veel nachtwerk bij distributiecentra omdat wij allemaal binnen 24 uur onze kleding of tv geleverd willen hebben …

Nieuw sociaal contract nodig

De voorbeelden hierboven laten al zien: wil je de arbeidsproductiviteit verhogen, dan kan dat niet zonder ook naar sociale regelgeving te kijken. Er is dus een nieuw sociaal contract nodig. Nieuwe afspraken over het stelsel van sociale zekerheid, zorg, kinderopvang en mantelzorg. Hoe kunnen we de regelgeving aanpassen om het echte tweeverdienersmodel te realiseren? Wat is ons antwoord op de sterke digitale innovatie, als het gaat om scholing en om baanverlies voor werknemers? Deze vragen lijken me een mooie uitdaging voor het nieuwe kabinet, samen met sociale partners en de wetenschap. Het nieuwe sociale contract zal er niet in een jaar liggen, maar dat hoeft ook niet. Integrale voorstellen en oplossingen mogen best even wat tijd kosten. Er is wel urgentie, dus ik zeg: graag snel beginnen!