Van politiek primaat naar partnerschap: nieuwe balans in medezeggenschap bij de overheid

Blog door Marco Sikkel, adviseur (mede)zeggenschap CAOP

De Sociaal-Economische Raad (SER) grijpt het jubileum aan voor een actueel advies: het is tijd voor een nieuwe balans tussen politiek primaat en medezeggenschap. Niet door het primaat te beperken, maar door ruimte te maken voor de dialoog. Of, zoals de SER het samenvat: meedenken, meeweten en meepraten.

Wat is de sociale dialoog?

De sociale dialoog is het voortdurende gesprek tussen bestuur, medewerkers en hun vertegenwoordigers over beleid, werk en organisatie. Het gaat niet alleen om de formele rechten uit de WOR, maar vooral om vertrouwen, betrokkenheid en samenwerking. Binnen de overheid is dat gesprek cruciaal. Politieke keuzes raken direct de uitvoering en daarmee de mensen die het werk doen. Een open dialoog voorkomt misverstanden, vergroot draagvlak en maakt beleid uitvoerbaarder voor de samenleving.

Belangrijke voornemens en besluiten vragen om dialoog

De noodzaak van dat gesprek is niet nieuw. Al in 1979 schreven de verantwoordelijke ministers aan de Eerste Kamer:

“Of een bepaald besluit al dan niet als belangrijk moet worden aangemerkt, is gerelateerd aan de omvang en de aard van de activiteiten van de onderneming in zijn geheel. Een besluit dat voor de ene onderneming belangrijk is, behoeft dat dus voor de andere onderneming niet te zijn. In twijfelgevallen doet de ondernemer er verstandig aan zekerheidshalve toch het advies van de ondernemingsraad te vragen.”

Die woorden zijn nog altijd actueel. Sinds de invoering van de WOR bij de overheid op 1 april 1995 geldt: het gaat niet om de vraag of iets formeel “belangrijk” is, maar om de bereidheid tijdig het gesprek aan te gaan. Dialoog is geen verplichting, maar een verstandige keuze.

De kern van het SER-advies: meeweten en meepraten

De SER stelt daarom voor dat bestuurders de ondernemingsraad vroegtijdig informeren, uitleggen waarom een besluit wel of niet onder het politiek primaat valt, en procesafspraken maken over hoe de OR bij de besluitvorming wordt betrokken. Daarnaast wordt de OR aangemoedigd om uit eigen beweging een zienswijze te geven aan het politieke orgaan dat beslist. Dat hoeft geen spanning te geven. Ook de OR is een zelfstandig orgaan, en zijn leden moeten zich veilig voelen om hun rol onafhankelijk te vervullen, zonder angst voor persoonlijke gevolgen.

In tijden van politieke druk en snel wisselende publieke opinie is die sociale veiligheid onmisbaar. Ze maakt openheid en tegenspraak mogelijk, waardoor besluiten beter worden afgewogen en uitvoerbaarder zijn. Een praktische manier om die verbinding levend te houden is een periodiek reflectiegesprek – bijvoorbeeld eens per twee jaar – over samenwerking, rollen en onderlinge verhoudingen. Zo blijft de democratische besluitvorming intact, maar wordt de sociale dialoog structureel verankerd. Dat is de stap van formele medezeggenschap naar partnerschap en gelijkwaardigheid in overleg.

Waarom de sociale dialoog ertoe doet

De publieke sector staat voor grote uitdagingen. Maatschappelijke druk, personeelskrapte en toenemende complexiteit vragen om wendbaarheid én om aandacht voor de mensen die het werk doen. Onderwijs, zorg, politie – maar ook de minder zichtbare publieke functies – verdienen het om gehoord en gezien te worden. Een sterke sociale dialoog zorgt voor betere besluiten, meer draagvlak en meer vertrouwen. Precies die waarden maken de overheid geloofwaardig van binnenuit.

Samen vooruit

Wat in 1979 al gold, is in 2025 actueler dan ooit: in twijfelgevallen, ga in gesprek. Niet omdat het moet, maar omdat het werkt. Door mee te denken, mee te weten, mee te praten en samen te doen bouwen we aan een overheid die niet alleen besluiten neemt, maar ook luistert.

Dat vraagt niet alleen iets van bestuurders, maar ook van ondernemingsraden zelf. Verkozen OR-leden hebben de kans én de verantwoordelijkheid om te groeien in hun rol: van belangenbehartiger van medewerkers naar volwaardig gesprekspartner over organisatiebelangen.En waar de OR ophoudt – bijvoorbeeld bij primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden – vervullen vakorganisaties een belangrijke rol. Door goed contact te onderhouden versterken OR en vakbonden elkaar en benutten ze samen de kracht van een echte sociale dialoog.

Samen werken aan passend medezeggenschap

Bij het CAOP geloven we dat goed bestuur begint met een goed gesprek: met de politiek, sociale partners en de medezeggenschap. Niet alleen over wat we besluiten, maar ook hoe we dat samen doen. Het SER-advies over het politiek primaat onderstreept wat wij dagelijks zien: de kracht van de sociale dialoog. Die ontstaat pas echt als betrokkenheid leeft bij de mensen die het werk doen.

Bij het CAOP zetten we daarom in op meedenken, meeweten, meepraten en samen doen. Zo bouwen we aan een publieke sector waar naar elkaar wordt geluisterd, de medezeggenschap een volwaardige rol krijgt en medewerkers in een veilige werkomgeving hun vakmanschap kunnen inzetten – ten dienste van de samenleving.