In haar rede “Gelijke kansen in het onderwijs: structuren begrijpen, verschil maken” pleitte Gaikhorst voor een onderzoekende houding van leraren, met een kritische reflectie op de structuren van ongelijkheid in klas, school en samenleving. “Kansenongelijkheid vraagt om leraren die niet alleen naar hun eigen klas kijken, maar ook reflecteren op de invloed van bredere structuren van ongelijkheid in de samenleving,” aldus Lisa Gaikhorst. “Leraren kunnen en hoeven het niet alleen te doen.”
Kansenongelijkheid in het onderwijs blijft een hardnekkig maatschappelijk vraagstuk. In haar oratie beschreef Gaikhorst hoe factoren als thuissituatie, taal en sociaaleconomische achtergrond de onderwijskansen van kinderen beïnvloeden.
Drie benaderingen om ongelijkheid tegen te gaan
Gaikhorst onderscheidt drie benaderingen om ongelijkheid tegen te gaan, elk met hun eigen kansen, risico’s en beperkingen:
- Gelijke behandeling: iedereen krijgt hetzelfde aanbod.
- Compensatie en waardering van verschillen: extra ondersteuning voor wie achterstanden heeft en erkenning van leerlingen met diverse achtergronden.
- Social-justice-benadering: verder kijken dan de leerling of de klas en onderzoeken welke maatschappelijke, structurele factoren ongelijkheid veroorzaken en in stand houden, zoals armoede en de inrichting van het onderwijsstelsel.
Over de eerste twee benaderingen is al veel bekend, maar de derde is in de Nederlandse context nog onderbelicht. De leerstoel richt zich in het bijzonder op die derde benadering.
Onderzoeksthema’s: verwachtingen, taal en buitenschoolse kennis
Binnen de leerstoel wil Gaikhorst drie concrete onderzoeksthema’s uitwerken waarin zij, samen met leraren en scholen, kan bijdragen aan het vergroten van gelijke kansen.
- Hoge leerkrachtverwachtingen: hoe verwachtingen en vooroordelen van leraren invloed hebben op het leren en ontwikkelen van leerlingen.
- Taal en meertaligheid: hoe scholen taaldiversiteit kunnen benutten als kracht in plaats van als achterstand.
- Buitenschoolse kennisbronnen: hoe scholen beter kunnen aansluiten bij wat kinderen van huis uit aan kennis en ervaring meebrengen.
Daarbij wil zij de thema’s steeds benaderen vanuit een structureel perspectief: welke bredere ongelijkheidsstructuren spelen rond de thema’s, en hoe beïnvloeden die wat in de klas gebeurt en de handelingsmogelijkheden van leraren? Daarnaast onderzoekt Gaikhorst hoe scholen op team- en organisatieniveau een cultuur van gelijke kansen kunnen ontwikkelen.
Verbinding tussen wetenschap, beleid en praktijk
De leerstoel maakt deel uit van de reeks bijzondere leerstoelen die Stichting CAOP-Sardes ondersteunt om kennisontwikkeling en innovatie te bevorderen op maatschappelijke vraagstukken en arbeidsmarktsopgaven in de publieke sector.
Marjolijn Olde Monnikhof, directeur-bestuurder van Stichting CAOP-Sardes: “Met deze leerstoel geven we verder vorm aan onze maatschappelijke opdracht om wetenschap, beleid en praktijk te verbinden. Het versterken van kansengelijkheid vraagt om samenwerking tussen onderzoekers, leraren, beleidsmakers en bestuurders – ieder vanuit zijn eigen rol.”
Ook Heleen Versteegen, clustermanager Onderzoek & Innovatie bij CAOP, benadrukt het belang van onderzoekende leraren: “De oratie van Lisa Gaikhorst onderstreept hoe belangrijk het is dat leraren een onderzoekende houding ontwikkelen. Door kritisch te kijken naar structuren van ongelijkheid en samen te werken binnen hun team kunnen zij daadwerkelijk verschil maken voor leerlingen.”