Interview met directeur-bestuurder Marjolijn Olde Monnikhof: ‘ambtelijke tegenspraak móet.’

Eerder al organiseerde het CAOP het webinar ‘Vrijheid van meningsuiting, waar ligt de grens?’ Vanuit haar expertise sprak Marjolijn Olde Monnikhof hier het openingswoord: ‘We hebben het vandaag over de vraag wanneer ambtenaren over de grens gaan bij het uitoefenen van hun vrijheid van meningsuiting. Maar wanneer gaan ze niet ver genoeg in het uitoefenen van hun rol?’ Ze benoemt de rolopvatting van ambtenaren die op basis van kennis adviseren en waar nodig loyaal tegenspreken.

Ambtelijke weerbaarheid

De thema-editie van platform Publiek Denken gaat over ambtelijke weerbaarheid: ‘Ambtenaren moeten eerlijk en volgens de regels blijven werken, ook als iemand hen probeert te beïnvloeden om af te wijken van wat juist is. Dit is essentieel om ervoor te zorgen dat de overheid beslissingen neemt op basis van feiten en in het algemeen belang, en niet op basis van persoonlijke of politieke belangen. Ambtenaren moeten zich veilig voelen om hun professionele mening te geven, zonder angst voor repercussies. Wat betekent ambtelijke weerbaarheid in de praktijk voor ambtenaren?’

Gaan ambtenaren ver genoeg als adviseur?

Na aanvang van deze vragen en overpeinzingen gaf Marjolijn een interview aan Publiek Denken. Een stuk uit het artikel, geschreven door Chantal Richter:

‘Actueel in de samenleving is de discussie over de activistische ambtenaar, met als duidelijk voorbeeld de wekelijkse protesten bij het ministerie van Buitenlandse Zaken. Maar de vraag of ambtenaren hun mening mogen uiten, vindt Marjolijn – van huis uit psycholoog – niet zo interessant. ‘Gaan ambtenaren ver genoeg in hun rol als deskundig adviseur? Die vraag is zoveel relevanter. Er zijn overal toeslagenaffaires in het openbaar bestuur. De structurele mechanismen die daaronder zitten zien we helaas nog steeds terug in allerlei beleidsdossiers. Leer te kijken: vervallen we hier in hetzelfde patroon? Is er ruimte om op persoonsniveau nog wat te doen vanwege onbedoelde effecten van beleid? Dat soort vragen moet je blijven stellen. Het is aan ambtenaren om intern tegendruk te bieden aan het systeem.’

Het ambtelijk apparaat is haastig en druk

Uit het artikel: ‘Onderdeel van dat systeem is de snelheid die van ze verwacht wordt, zegt Marjolijn. ‘De ratrace is gigantisch. Het volledige ambtelijke apparaat is haastig en druk. Er is weinig ruimte voor reflectie. Als je de tijd neemt wetenschappelijke inzichten tot je te nemen, en je te verdiepen in wat in de samenleving speelt, sta je als deskundig adviseur veel sterker in je schoenen.’

Marjolijn zag van dichtbij hoe mensen tussen wal en schip kunnen vallen. ‘Als je door een samenloop van omstandigheden zonder woning en inkomen komt, is er niet voor iedereen een overheid die je opvangt. Dan mag je van geluk spreken als er een sociaal vangnet is via familie, buren of vrienden. In ons land gaat veel goed, maar er zijn ook mensen die meer aandacht nodig hebben. Het is de kunst de overheid zo te organiseren dat je daar de tijd voor kunt nemen. Niet efficiënter dus, maar slimmer. Je moet mensen willen zien. Het is aan managers om ambtenaren die ruimte te bieden.’’

Volgens Marjolijn neemt de noodzaak voor tegenspraak alleen maar toe. ‘Of tegenspraak mag, is geen vraag. Tegenspraak móet,’ benadrukt ze. ‘Als een ambtenaar ziet dat iets niet gaat werken, dan moet ie dat zeggen. Blijf niet doorrennen naar het eindresultaat.’

Het hele interviewartikel  lees je op Publiek Denken.

Het interviewartikel verscheen 24 december ‘24 op Publiek Denken en werd geschreven door Chantal Richter.