Het onderzoek ‘Veeleisende omgeving, veelzijdige ambtenaar’ is uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en in samenwerking met Stichting CAOP en het Instituut Bestuurskunde van de Universiteit Leiden. De grootschalige enquête is ingevuld door werknemers van elf ministeries en drie grote uitvoeringsorganisaties: de Belastingdienst, Dienst Justitiële Inrichtingen en Rijkswaterstaat.
Ambtelijk vakmanschap is actueler dan ooit
Het onderwerp ambtelijk vakmanschap lijkt actueler dan ooit, maar volgens Toon Kerkhoff is het onderwerp niet nieuw. ‘In de negentiende eeuw werd er al gesproken over hoe de ambtenaar zich moet gedragen en welk vakmanschap daarvoor nodig is.’ Wat het thema zo actueel maakt, is de veranderende relatie tussen staat en burger. Burgers worden steeds kritischer en verwachten dat ambtenaren daarin meegaan. Dat betekent dat ambtenaren hun werk anders moeten doen. Volgens Kerkhoff richt de aandacht voor ambtelijk vakmanschap zich op de volgende vraag: ‘Hoe kan een effectieve, efficiënte, integere en rechtmatige overheid tot stand worden gebracht door het ambtelijke apparaat in de context van een alsmaar veranderende sociale, economische en politieke omgeving?’
Verschillen in perceptie van tegenspraak
Het onderzoek naar ambtelijk vakmanschap laat zien dat leidinggevenden en medewerkers heel anders tegen vakmanschap aankijken. ‘Medewerkers zijn bijvoorbeeld kritischer dan leidinggevenden over de mogelijkheid om tegenspraak te geven. Ze voelen op zichzelf wel de ruimte om zich uit te spreken, maar hebben vrij massaal het idee dat er uiteindelijk door de leiding niets mee wordt gedaan’, legt Zeger van der Wal uit.
Tegenspraak wordt door 90% van de ambtenaren gezien als een belangrijke vaardigheid. Volgens Kerkhoff is dat positief, maar hij waarschuwt ook dat de perceptie dat er niets mee gedaan wordt potentieel risicovol is. Dit kan bijdragen aan ambtelijk activisme legt Van der Wal uit. ‘Nederlandse ambtenaren zoeken niet zomaar de media of het protest. Daar is intern dan mogelijk een proces aan voorafgegaan waarbij men het gevoel heeft niet gehoord te zijn of onvoldoende serieus te zijn genomen.’ Leidinggevenden moeten daarom laten zien dat tegenspraak gewaardeerd wordt en impact heeft.
Diversiteit en inclusie scoort laag
In het interview bespraken Kerkhoff en van der Wal ook een aantal verassingen uit het onderzoek. Het thema diversiteit en inclusie scoorde bijvoorbeeld opvallend laag als onderdeel van vakmanschap. ‘Dat hadden we in het huidige tijdsgewricht niet verwacht’, zegt Kerkhoff. ‘De bevindingen kunnen vooralsnog twee kanten op. Ofwel mensen vinden het zo vanzelfsprekend dat het geen issue is, ofwel ze vinden het niet belangrijk’. Van der Wal vult aan: ‘Dit is typisch een van de uitkomsten waarbij aanvullend kwalitatief onderzoek vereist is om resultaten nog beter te kunnen duiden. Daar zijn we inmiddels ook plannen voor aan het maken.’
Meer informatie
Lees het volledige interview met Toon Kerkhoff en Zeger van der Wal op de website van Publiek Denken. Wil je meer weten over het onderzoek ‘Veeleisende omgeving, veelzijdige ambtenaar’? Bekijk het volledige onderzoeksrapport op deze pagina.
Op 14 oktober 2024 organiseerden we de webinar ‘Goede ambtenaren? Over integriteit en vakmanschap’. Tijdens deze bijeenkomst stonden de volgende vragen centraal: Wat verstaan we onder integriteit en vakmanschap, hoe vullen ambtenaren deze begrippen zelf in en wat kan of moet er gebeuren om integriteit en vakmanschap beter te borgen en te versterken? Bekijk het verslag van de webinar of kijk het webinar terug.