Hoe ziet het aanbod van buitenschoolse huiswerk plekken er nu uit? Welke behoeften zijn er bij leerlingen, ouders, scholen en aanbieders? En wat kan de gemeente Den Haag doen om te ondersteunen? Het onderzoek analyseerde aanbieders, locaties en doelgroepen van huiswerkplekken en -begeleiding. Gesprekken werden gevoerd met beleidsmakers, onderzoekers, scholen, ouders/verzorgers en aanbieders van laagdrempelige huiswerkondersteuning. Daarnaast omvatte het onderzoek literatuurstudie, perspectiefsessies en scenario-ontwikkeling ter ondersteuning van de adviezen.
Aanbod van huiswerkbegeleiding
De gemeente Den Haag wil graag zicht op het aanbod van plekken waar alle leerlingen in het voortgezet onderwijs hun talenten optimaal kunnen ontwikkelen, als zij thuis beperkt of geen mogelijkheid hebben om na schooltijd huiswerk te maken. In de Haagse Educatieve Agenda 2023-2026 heeft de gemeente opgenomen dat ze deze leerlingen wil ondersteunen door ruimte te geven aan plekken waar ze terecht kunnen voor niet-commerciële hulp bij het maken van huiswerk (begeleiding, geen vakinhoudelijke bijles). Bekend is dat de bibliotheek dit soort ‘kosteloze’ plekken en begeleiding op verschillende van haar locaties in de stad en in enkele buurthuizen verzorgt. Maar er zijn talloze andere organisaties die dit aanbieden, zoals kerken.
Er is deskresearch gedaan op zowel Nederlandse als Arabische termen en vervolgens zijn verschillende organisaties benaderd met de vraag met welke aanbieders van laagdrempelige huiswerkplekken- en begeleiding in Den Haag zij bekend zijn. Dit ging om bibliotheken, buurthuizen, buurtcoaches en nog meer plekken. Daarna is er een vragenlijst verspreid. In fase 2 werd een actorenanalyse gedaan om verschillende actoren van buiten en binnen Den Haag in kaart te brengen. Online werden interviews afgenomen met wetenschappers, beleidsmedewerkers en onderzoekers buiten Den Haag, en in de stad werd door middel van groepsgesprekken en interviews gesproken met bijvoorbeeld rectoren, ouders, schoolgebonden huiswerkbegeleiders en aanbieders van huiswerkplekken.
Aanbod huiswerkbegeleiding buiten school
Hoe ziet het aanbod van huiswerkbegeleiding er buiten school eruit? Aanbieders bieden altijd (70%) een rustige plek om huiswerk te maken. Bij een groot deel van hen (70%) zijn ook altijd leermiddelen aanwezig. De helft van de aanbieders biedt altijd begeleiding bij het maken van huiswerk en 40% biedt altijd feedback en vakinhoudelijke begeleiding. In ieder geval blijkt dat aanbieders van huiswerkbegeleiding jongeren bijna altijd meer bieden dan enkel een plek om huiswerk te maken en op meerdere vlakken ondersteuning bieden.
Daarnaast geeft het onderzoeksrapport inzichten in de vraag naar en het gebruik van deze locaties en de huiswerkbegeleiding. Ook de opleidings- en kwalificatie-eisen van de begeleiders komen aan bod. 40% van de aanbieders hanteert een opleidingseis van minimaal mbo-niveau 3 of 4 en iets meer dan 40% legt deze grens op minimaal hbo-niveau. Slechts bij één aanbieder dienen huiswerkbegeleiders minimaal wo-geschoold te zijn. Bij de samenwerking met ouders, school en andere organisaties wordt er vooral gefocust op de ouders. Organisaties zetten veel verschillende initiatieven in om samenwerking met en betrokkenheid van ouders te vergroten. Verder komt ook de financiering aan bod.
Inzichten uit gesprekken met aanbieders, ouders en scholen
De vraag naar laagdrempelige huiswerkbegeleiding is groot volgens zowel de vo-scholen, ouders van leerlingen als aanbieders, ongeacht of het op school of daarbuiten wordt aangeboden. Aanbod dat kosteloos is of in ieder geval betaalbaar voor de minst draagkrachtige groep draagt bij aan kansengelijkheid, mits het een zekere kwaliteit heeft. Sommige leerlingen geven de voorkeur aan buitenschoolse begeleiding, bijvoorbeeld omdat school geen stimulerende of zelfs een afleidende plek voor ze is. Ook is school een plek waar voor sommige leerlingen ‘veel speelt’; het kan dan prettiger zijn om op een andere locatie huiswerk te maken.
Ouders kiezen voor huiswerkbegeleiding omdat ze menen dat hun kind extra ondersteuning nodig heeft. Onder huiswerkbegeleiding verstaan ze zonder uitzondering een combinatie van begeleiding (bij plannen, leren en omgaan met stress) en waar nodig vakinhoudelijke uitleg. Sommige ouders geven aan dat ze hetgeen bij huiswerkbegeleiding geboden wordt zelf niet kunnen bieden. Het ontbreekt ze aan kennis van bepaalde schoolvakken, ze hebben onvoldoende ervaring met zaken als het maken van een planning en omgaan met stress bij toetsweken, of ze hebben er geen tijd of geduld voor.
De scholen waarmee is gesproken bieden zelf op school in de mediatheek, aula en in leslokalen huiswerkbegeleiding aan of zijn bezig om dat op te zetten. Voor de begeleiding op school zetten ze eigen personeel in, zoals onderwijsassistenten en docenten, en/of een externe (commerciële) partij. De belangrijkste reden voor scholen om zelf begeleiding aan te bieden, is de grote vraag en hun ervaring dat het leidt tot minder uitval en tot het eerder behalen van het diploma. Een school legt uit dat de keuze om eigen personeel in te zetten voor de begeleiding een ‘erekwestie’ is.
Wetenschappelijk perspectief
Huiswerkbegeleiding kan ongelijkheid ook vergroten: welgestelde ouders investeren steeds meer in extra onderwijs zoals bijles en examentraining voor hun kinderen, terwijl minder welvarende gezinnen vaak afhankelijk zijn van eenvoudigere huiswerkbegeleiding. Dit kan ook leiden tot een situatie waarin scholen en docenten hun controle over het onderwijs en de ondersteuning van leerlingen verliezen.
Scholen zouden in principe zelf verantwoordelijk moeten zijn voor het aanbieden van huiswerkbegeleiding aan leerlingen, met de mogelijkheid om samen te werken met maatschappelijke partners als dat nodig is. De toenemende vraag naar huiswerkbegeleiding, ook opgemerkt in Den Haag, komt voort uit zorgen over onderwijskwaliteit en de hoge verwachtingen die ouders hebben voor hun kinderen.
Veel belang in het veld bij laagdrempelige huiswerkbegeleiding
Uit het onderzoek wordt duidelijk dat diverse stakeholders belang hechten aan het organiseren van laagdrempelige huiswerkbegeleiding in de gemeente Den Haag. Met een vorm van laagdrempelige huiswerkbegeleiding kunnen zowel het onderwijs als de ouders worden ontlast. Er is een goed samenhangend en samenwerkend netwerk van (not-for-profit) aanbieders van laagdrempelige huiswerkbegeleiding nodig om dit mogelijk te maken. De bezwaren die vanuit landelijk beleid en wetenschap worden geformuleerd bij het verzorgen van laagdrempelige huiswerkbegeleiding na schooltijd door externe partijen zijn bekend, maar de nood is groot. Wel is er (grote) terughoudendheid ten aanzien van het betrekken van commerciële aanbieders, dat ziet men liever niet. Verder zijn er ook andere wensen:
Behoefte aan samenwerking
Daarnaast hebben de stakeholders behoefte aan verdere samenwerking met scholen of andere organisaties die begeleiding bieden. Zij werken nu doorgaans geïsoleerd van elkaar en hebben weinig contact, terwijl zij meerwaarde zien in het samen neerzetten van een dekkend aanbod in de stad. Leerlingen die anders op een wachtlijst zouden staan of die beter geholpen zouden zijn door een andere aanbieder (bijvoorbeeld om de locatie of het type begeleiding dat wordt geboden) willen zij graag doorverwijzen. Ook scholen zouden graag leerlingen willen kunnen verwijzen. Hiervoor is het nodig dat ze op de hoogte zijn van de mogelijkheden in de stad. Stakeholders merken hiernaast op dat huiswerkbegeleiding in de praktijk lastig te scheiden is van bijles en andere vormen van ondersteuning, zoals hulp bij persoonlijke ontwikkeling. Hiernaast zien ze kansen in de koppeling met zorg. Ze zijn daarmee geïnteresseerd in ontschotting van subsidie en aanpak.
De huidige organisatie is aan verandering toe
Uit gesprekken in de afsluitende sessie met vertegenwoordigers van de gemeente, middelbare scholen en aanbieders blijkt de behoefte aan een nieuwe aanpak. Deze aanpak zou zich richten op de hele stad en de wijken, met één duidelijke locatie per wijk. Ook wordt voorgesteld om de doelgroep uit te breiden, zodat leerlingen uit groep 7 en 8 van het basisonderwijs ook laagdrempelige huiswerkbegeleiding kunnen krijgen. De overgang van basisschool naar voortgezet onderwijs verloopt voor sommige leerlingen moeizaam vanwege de grotere zelfstandigheid en huiswerkverantwoordelijkheid in het voortgezet onderwijs. Er wordt ook gedacht aan het aanbieden van initiatieven voor volwassenen om hun levenslange leren en ontwikkeling te ondersteunen, in samenwerking met andere aanbieders.
Tegelijkertijd wordt voorgesteld om het aantal huiswerkbegeleiders uit te breiden, bijvoorbeeld met stagiaires van geschikte hbo-opleidingen in Den Haag en gepensioneerden met relevante ervaring. Dit zou ook meer vakgerichte huiswerkbegeleiding kunnen bieden, wat momenteel ontbreekt. De betrokken partijen benadrukken echter dat het essentieel is om minimale kwaliteitseisen te ontwikkelen voor aanbieders en begeleiders. Alleen met goede kwaliteit kan er een positieve impact worden gemaakt op het schoolsucces van kinderen en jongeren.
Aanbevelingen
De stakeholders verwachten dat de gemeente in de toekomst een regisserende, coördinerende én subsidiërende rol pakt bij het anders organiseren en breed toegankelijk maken van laagdrempelige huiswerkbegeleiding voor vo-leerlingen.
Het onderzoeksteam doet een aantal aanbevelingen:
- Aanbeveling 1: ondersteun de vo-scholen in de basis – Welk scenario ook wordt gekozen, het is vooral van groot belang dat de gemeente Den Haag de Haagse vo-scholen aanmoedigt en ondersteunt om de kwaliteit van het onderwijs op orde te brengen en te houden.
- Aanbeveling 2: kies het (voorkeurs)scenario – Er zijn 7 scenario’s uitgewerkt, die terug te vinden zijn in het onderzoeksrapport. De scenario’s zijn onderworpen aan een SWOT-analyse, waarbij sterke en zwakke punten, kansen en bedreigingen beknopt zijn geïdentificeerd. Als we het geheel overzien, lijken de meest veelbelovende benaderingen een combinatie te zijn van het stimuleren van scholen, brede stimulering van aanbieders, samen met op de langere termijn wijkgericht aanbod voor alle inwoners van Den Haag.
- Aanbeveling 3: werk dit scenario op een concreet niveau uit in een plan van aanpak – Een advies bestaand uit het concretiseren van 12 onderdelen zorgt voor een goed plan van aanpak voor de komende jaren.
- Aanbeveling 4: breng het scenario in uitvoering – Vervolgens is het zaak om het definitieve plan tot uitvoering te brengen en in de praktijk te monitoren en evalueren.
Alle bevindingen, conclusies en inzichten lezen?
Download het onderzoeksrapport ‘Huiswerkbegeleiding voor alle leerlingen in het voortgezet onderwijs?’ hieronder.
