Gedragsverandering na #MeToo?
Nadat de Amerikaanse actrice Alyssa Milano op Twitter vrouwen met de hashtag #MeToo aanmoedigde om hun ervaringen met seksueel grensoverschrijdend gedrag te delen, heeft #MeToo zich wereldwijd ontvouwd tot een belangrijke en krachtige beweging tegen seksuele intimidatie, aanranding en seksueel misbruik. Vooral vanuit de film- en muziekindustrie, de sportsector en theaterwereld zijn verhalen naar buiten gebracht over machtige mannen die misbruik zouden hebben gemaakt van hun positie. Maar ook in andere organisaties en sectoren binnen het (semi)publieke en private domein is men zich gaan afvragen in hoeverre #MeToo-situaties op hun werkvloer voorkomen.
Ruim een jaar na de start van #MeToo is echter de vraag te stellen of deze beweging daadwerkelijk tot gedragsverandering heeft geleid. De Volkskrant berichtte dat de werkvloer amper is veranderd door #MeToo. Ook zouden er nauwelijks extra meldingen bij vertrouwenspersonen worden gedaan. Dat verbaast ons niks. De wijze waarop #MeToo in de wereld is gezet, belemmert het open gesprek over wat ongewenst gedrag precies is. De drempel om seksueel grensoverschrijdend gedrag bespreekbaar te maken, blijft hoog. Ook de schaduwkanten van #MeToo en het ontbreken van adequaat leiderschap en veiligheid, dragen niet bij aan positieve verandering. Uiteindelijk gaat het erom dat je de #MeToo beweging weet om te zetten in een gezamenlijke bereidheid om ongewenst gedrag bespreekbaar te maken en te houden. Een betoog voor #MeToo naar #WeDo.
Associaties #MeToo
Waar hebben we het over als we spreken over #MeToo? Als er een oproep wordt gedaan in een organisatie om vooral melding te maken van ongewenst gedrag in het kader van #MeToo, komt dat mogelijk niet aan. Veel mensen associëren #MeToo met zwaar seksueel grensoverschrijdend gedrag. Zo is #MeToo in eerste instantie in de wereld gezet. Daarnaast zien we een verbreding in de associatie met #MeToo: van seksueel grensoverschrijdend gedrag, naar ongewenste omgangsvormen in algemene zin. Het gaat dan ook om negeren, uitsluiten, schofferen, intimidatie, pesten, discriminatie, of andere vormen van ongewenst gedrag.
Op zich is die verbreding prima, want zwaar seksueel grensoverschrijdend gedrag komt vaak voort uit lichtere vormen van ongewenst gedrag. Het is een glijdende schaal. Reden te meer om ongewenst gedrag in brede zin binnen je organisatie op de agenda te zetten. Zodat ongewenst gedrag bespreekbaar gemaakt wordt en daarmee de drempel om elkaar daarop aan te spreken wordt verlaagd. Het is heel goed om een actualiteit als #MeToo in te zetten voor bewustwording, maar het is belangrijk om het te koppelen aan de dagelijkse praktijk van je eigen mensen.
Kwetsbaarheid en moed
Een andere reden waarom we nog weinig verandering zien op de werkvloer, is dat in algemene zin de drempel hoog is om seksueel ongewenst gedrag bespreekbaar te maken. Slachtoffers lijden achteraf vaak aan gevoelens van schaamte, schuld of angst. Ze verwijten zichzelf dat ze te weinig weerstand hebben geboden en zijn bang voor de gevolgen van een eventuele melding. Melden voelt vaak als het verliezen van de regie en de start van een onzeker proces dat schadelijk kan zijn voor je positie.
Daarbij speelt ook dat grensoverschrijdend gedrag voor velen moeilijk te duiden is. Hoe herken je grensoverschrijdend gedrag? Wanneer is daar sprake van? In de praktijk blijkt dit vaak lastig te onderzoeken, want het heeft ook veel te maken met beleving. Zo kunnen seksueel getinte grappen voor de een intimiderend zijn en voor de ander onschuldig. Het heeft ook te maken met de mate waarin iemand assertief is en zich veilig voelt: durf je er iets van te zeggen? Dat vraagt moed en maakt kwetsbaar. Reden voor elk management om actief en zichtbaar te werken aan de bevordering van het gevoel van veiligheid binnen de organisatie. Leiderschap is nodig om op een goede manier met een melding of signaal om te gaan.
Meer leiderschap
We zien in de praktijk dat adequaat leiderschap nogal eens ontbreekt. Leiderschap om sociale veiligheid boven alles te zetten. Het belang van de tone at the top en goed voorbeeldgedrag is groot, zoals recent bleek bij de Walk Outs bij Google, waar een topman die beschuldigd werd van verkrachting een exorbitante vertrekpremie meekreeg.
Wangedrag moet altijd bestraft worden, ongeacht de positie van de betrokkene. Zichtbare gelijke behandeling zal een positieve invloed hebben op de beleving van de sociale veiligheid door het personeel. Dat geldt ook voor de wijze waarop wordt omgegaan met meldingen van ongewenst gedrag. Signalen en meldingen van ongewenst gedrag moeten altijd serieus worden genomen, hoe moeilijk sommige zaken wellicht ook te bewijzen zijn. Een schaduwkant van #MeToo is dat de focus vooral ligt bij de ‘daders’. Maar in hoeverre hebben de organisaties, directies, managementlagen en directe collega’s daaromheen een bijdrage geleverd aan het in stand houden van grensoverschrijdend gedrag?
Het vraagt dan ook leiderschap om een signaal of melding serieus te nemen en daadwerkelijk actie te ondernemen als er sprake is van (seksueel) grensoverschrijdend gedrag. Het ongewenste gedrag is vaak een symptoom van een bepaalde organisatiecultuur waarin het niet vanzelfsprekend is om elkaar scherp te houden op gedrag. Het management zal hier zichtbaar en actief op moeten sturen. Door integriteit regelmatig op de agenda te zetten. Door grijze gebieden en morele dilemma’s bespreekbaar te maken. Door vertrouwenspersonen goed op te leiden en hun onafhankelijkheid te garanderen. Maar ook door continu hun eigen voelsprieten uit te hebben staan. Voelen mijn mensen zich veilig? Hebben we een duurzame open cultuur? Zijn mijn mensen nog aanspreekbaar op gedrag? Geef ik het goede voorbeeld?
Schaduwkanten
Wij zijn ons ervan bewust dat #MeToo schaduwkanten kent. We zien verhalen over valse beschuldigingen en over werknemers die bij voorbaat al uit hun functie worden gezet als er meldingen over grensoverschrijdend gedrag binnenkomen. Ook dit is kwetsbaar. Daar is hoor- en wederhoor voor nodig. Ook een mogelijke dader moet voldoende beschermd worden.
Share and be heard!
De #MeToo-beweging laat zien dat er nog veel winst te behalen is in het versterken van persoonlijk leiderschap in organisaties. Het laat ook zien dat het momentum er nog steeds is om bewustwording en dialoog over grensoverschrijdend gedrag stevig op de agenda te zetten. Kortom, samen ermee bezig zijn en blijven, #WeDo.
Marjolein van Dijk (CAOP) en Maarten van Zwieten (Integriteit op maat)